Në kujtim të disidentit, studiuesit dhe poliglotit Ymer Adem Llugaliu

Më 13 qershor të vitit të kaluar në moshën 86 vjeçe kaloi në përjetësi disidenti, studiuesi dhe poligloti Ymer Adem Llugaliu.

Ymeri, nga familjarë, shokë e ish-edukatorë kujtohet si nxënës e studiues i zellshëm, e mbi të gjitha si njeri i dinjitetshëm.

Përkundër vuajtjeve dhe ferrit të përjetuar Ai, i tillë mbeti deri në vdekje. Nivelet e shkollimit Fillor dhe të Mesëm, i kreu në Podujevë e Prishtinë, me nota të shkëlqyera.

Pastaj, vazhdoi me frekuentimin e mësimeve në Normalen e Prishtinës, e cila gjatë viteve 1953-1954, ishte transferuar nga Gjakova në Prishtinë.

Meqenëse, shkollat shqipe asokohe ishin të pakta dhe mungesa e mësueseve ishte e madhe Ymeri, ende pa i mbushur të njëzetat, nisi të punojë si mësues, në fshatin Sfeqël të Podujevës.

Abdyl Sokoli, arsimtar në pro-gjimnazin e atëhershëm të Podujevës, që e jepte lëndën e Matematikës, duke i parë prirjet e Ymerit, në këtë fushë, i sugjeron studimin e kësaj disipline shkencore në Fakultetin e Beogradit.

Sugjerime të ngjashme Ymeri, merr edhe nga arsimtarët e tij, të Matematikës në Normalen e Prishtinës.

Mirëpo, ai kaherë e kishte ndarë mendjen që të arratisej në pjesën tjetër të Atdheut, pa i shkuar asnjëherë mendja që parajsa e ëndërruar do t’i kthehet në ferrë, nga vëllazëritë e tij, të një gjaku e gjuhe.

Vendimin për të kaluar matanë Bjeshkëve të Nemuna, Ymeri e kishte ndërmarrë nga dashuria për Gjuhën dhe kombin shqiptar.

Ai idhull e kishte rilindësin tonë të njohur Millosh Gjergj Nikolla -Migjeni, të cilin e konsideronte llambë ndriçimi të relievit të përthyer shqiptar.

Dashurinë mbi studimin e Gjuhës shqipe, Ymerit ia kishte shtuar edhe një debat i nxehtë me arsimtarin e serbishtes në pro-gjimnazin e Podujevës, Zhikica Jovanoviq.

Jovanoviq, gjatë një ore mësimi kishte thënë “Kam përshtypjen që Gjuha shqipe, është një përzierje shumëgjuhësore çfarë lë me dyshue, a mundet me u quajt gjuhë në vete, apo jo.

Ka latinizma, ka turqizma, ka serbizma, ka…”

Në formë kundërshtimi Ymeri kishte thënë ”jo – jo mësues gabim e keni”. Pjetër Budi, librin “Doktrina kristiane”, e ka shkruar qartë dhe pastër në gjuhën shqipe, qysh më 1618.

Ai, madje e ka pasuruar gjuhën edhe me neologjizma të burimit shqip, 49 -vjet më herët se Johon Milton, gjuhën angleze me poemën “Parajsa e Humbur”.

Duke menduar që debati mësues- nxënës duhet të jetë i shëndosh dhe konstruktiv Ymeri, kishte vazhduar diskutimin e tij me gjuhën e argumenteve.

Ai kishte thënë: ”Mësues nga hulumtimet e mia shoh që serbishtja juaj është tamam një gjuhë laramane, me rusizma e bullgarizma të dyja varianteve egjeiane dhe gjevgjeliane, si dhe me mishmashin e gjuhëve të tjera sllave.

Jovanoviq i revoltuar dhe i pakënaqur me debatin, Ymerin e paraqet në Drejtorinë e shkollës, si nxënës provokator dhe me pikëpamje nacionaliste.

Ai mbase do ta denonconte edhe në Polici, por se lejonte sedra e sëmur dhe inatçore me pohuar që në debate me nxënësin e tij, çdoherë dilte humbës.

Urrejtja e papërmbajtur e shovenve serbë del në shesh me arrestimin e arsimtarit të Historisë,Ibrahim Demolli, nga UDB-a, jugosllave.

Ai ishte arrestuar vetëm pse i kishte bërë vërejtje tekstit të Historisë, për klasën e – Ill- të, në të cilin fillim e mbarim ishte falsifikuar origjina e shqiptarëve autokton.

Ymeri lajmin mbi arrestimin e arsimtarit të Historisë, Ibrahim Demolli, e kishte pritur me dhembje dhe indinjatë të thellë.

Ai druante që fare lehtë mund ta ketë fatin e mësuesit të tij, të cilin për reagimet e tij konkrete dhe në kohë e quante edhe si mësues “Shtylla”.

Kjo ndjenjë pasigurie dhe mosdurimi ndaj shovenëve serbë e pati detyruar Llugaliun, që në gusht të vitit 1958, të kalojë në tokën e Gjergj Kastriotit- Skënderbeut, me origjinë nga Kastri i Hasit të Prizrenit, me banim në Mat, me ngadhënjimin në Krujë, që shekullin e – XV- e bëri EPOKË të ARBANISË.

Llugaliu, i hipi krahut të ëndrrës dhe kaloi matanë maleve, i bindur që edhe ai është një krah i shkabës dykrenore. Ai ishte i sigurt që pas dy muajsh së bashku me vëllezërit e motrat e tij, do të fillojë studimet në Fakultetin e Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe të Universitetit të Tiranës.

Ymeri, edhe pse kishin kaluar gati gjashtë dekada si më të rëndën në jetën e vet e kujtonte ditën, kur merr një letër tejet dëshpëruese nga Ministria e Punëve të Brendshme të Shqipërisë, në të cilën thuhej; se ai duhet të shkoj në Kampin e punës në Seman të Fierit.

Gjatë qëndrimit në këtë Kamp, ai do të punojë në fermën bujqësore “Çlirimi” Në nëntor të vitit 1962 vije një urdhër i organeve udhëheqëse të Partisë së Punës, që të gjithë të arratisurit kosovarë mund të ktheheshin në Kosovë.

Këtë urdhër Ymer Llugaliu e kundërshton kategorikisht,duke thënë “s’kthehem dot pa i mbaruar studimet për çfarë edhe kam ardhur.”

Meqenëse në këtë periudhë edhe në Shqipëri mësuesit ishin të pamjaftueshëm Ymer Llugaliu, me normale të përfunduar në Kosovë, nga Ministria e Arsimit shqiptar, caktohet mësues në fshatin Siqecë të Mallakastrës.

Një vit më vonë Llugaliu, njoftohet nga Skënder Backa, përgjegjës i Zyrës së emigracionit të Shqipërisë, se i është dhënë e drejta e studimeve në Fakultetin e Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe.

Ymeri, thoshte nga gëzimi qaja, sepse pas shumë vuajtjesh dhe peripecish mu dha e drejta e studimeve, të cilat i ëndërroja qyshkur isha nxënës, i pro-gjimnazit në Podujevë.

Pas përfundimit të studimeve më 1967 me sukses shembullor të gjithë prisnin që Ymeri, do ta bëjë punën e ndihmës profesorit (asistentit) në Katedrën e Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe.

Pedagogë e studentë duke parë përkushtimin e Ymerit, për studime të avancuara të Gjuhës shqipe, e quanin Linguisti.

Madje, profesor Eqrem Çabej, përpara të gjithëve kishte thënë “dua që Ymeri së shpejti të jetë pjesë e Katedrës sonë.”

Mirëpo, një ditë fundgushti atij pa kurrfarë paralajmërimi i jepet urdhri që të shkojë në Krahinën më të prapambetur dhe më të persekutuar të vendit, në Mirditë.

I njohur me virtytet e tij prej burri dhe pedagogu profesionist plot nëntë vjet punon në shkollën e Mesme në Rrëshen, dhe në atë 8-vjeçare në Kurbnesh.

Llugaliu përkundër kushteve të vështira për punë detyrën e tij të mësuesit të Gjuhës Shqipe, dhe letërsisë, siç ishte emërtuar kjo lëndë atëherë e kryente me sukses.

Me përvojën e tij të gjatë ai ishte në gjendje që nëpërmjet procedurave të testimit ta bëjë edhe matjen e inteligjencës të secilit nxënës.

Po ashtu llogaritjen e pikëve për notë e bënte saktë dhe pa i hyrë askujt në hak. Vazhdimisht nxënëseve të tij ua përsëriste thënien “Shumë shpejt e keni kryer punën, nëse e keni kryer si duhet.”

Llugaliu, përveç aftësive intelektuale dhe organizimeve dallohej edhe për respektimin dhe dashurinë e treguar ndaj malësorëve të Mirditës.

Mania e pansllavistëve kokëbosh dhe këlysh të Stalinit nëpërmjet “fabrikave “të llojit kovaçhane, banorët e kësaj zone i detyronte të bëjnë punë skllavi si në feudalizëm.

Ata që kundërshtonin shpalleshin armiq të popullit, dhe përfundonin në kampe internimi, ku vite më radhë thanin këneta e moçale.

Grupi tjetër i “vullnetarëve “amator ndërtonte “pallate “me qerpiç e baltë. Çdonjërit veç e veç, apo si kolektiv për një normë të parealizuar i avullonte jeta.

Këtë diktaturë ekzemplar tmerri disa të verbëruar e altoparlant të monizmit e përshkruanin si parasë, vetëburgimin liri, diktaturën demokraci .

Kurse, Hoxha gjirokastritin pejgamber ,sepse kështjellën e rezistencës së Gegnisë,të ndërtuar me djersë e gjak nga Buzuku, Bardhi, Bogdani, Budi, Veqilharxhi, Pashko Vasa, Mjeda, Fishta e Migjeni etj, e kishte bërë rrafsh me tokë, nga frika që pasardhësit e tyre po e lidhnin Arbanin me Vatikanin dhe Perëndimin.

Llugaliu si bir i traditës kësaj çmendurie paranoiake i kundërvihet me vargjet revoltë të Migjenit”: Oh, si s’ po kam një grusht të fuqishëm Malit( diktaturës) që vret mu në zemër me ia ngjesh”.

Më 10 nëntor të vitit 1976, nën pretekstin e “ Agjitacion e propagandë” Llugaliu u arrestua dhe u dënua me 14- vjet burgim të rëndë.

Arrestimit të tij i parapriu spiunimi i një “kolegu “në ekskursionin me nxënës në Pllajën e Valmorit.

Ai e kishte provokuar mësueses Ymerin,duke i thënë : – Or kosovar si të duket Valmori ?…

Ymeri, modest dhe pa u mburrur këtij të shituri që ishte si gacë e mbuluar me shumë shtresa shpuze iu kishte përgjigjur:” Valmori është i bukur, ama shumëfish më e bukur është Fusha e Kosovës”.

Të nesërmen “kolegu “i tij, një kuisling që regjimi diktatorial e kishte bërë rregëzinë, duke sajuar edhe njëqind gënjeshtra të tjera, raporton tek padronët e tij të Sigurimit të Shtetit.

Pastaj, ata bëjnë atë që s’ kishte arritur ta bëj vëllai i tyre ideologjik Zhikica Jovanoviq. Llugaliun e mbyllin në burgun e Spaçit . Atje i ballafaquar çdoherë me uri dhe etje detyrohet që të kryejë punët më të rënda fizike.

Pas daljes nga burgu rehabilitimin e tij dhe avancimin në pozita, diktatorët gardianë të ferrit të kuq komunist e kushtëzojnë me kërkesën që ai me shkrimet e tij të glorifikoj Kryediktatorin, duke i thurur në të njëjtën kohë elozhe edhe kolektivizimit të vendit, që ishte kthyer në varr të hapur të shqiptarëve.

Llugaliu guximtar dhe frontal, siç janë zakonisht malësorët kësaj oferte i bën refuzim të dyfishtë, jo për mungesë talenti, por nuk donte me u bë në asnjë mënyrë nallban për me mbath kuaj të xhelatëve komunistë, të cilët gjatë 50 vjetëve- shekuj, likuiduan figurat më të ndritura të kombit tonë.

Pas këtij refuzimi atij gojën ia mbyllin e lapsin ia kthejnë në kazmë, duke e izoluar dhe internuar në zona të thella malore, ku 19- vjet rresht, nuk i lejohet kontakti me njeri.

Atë ushqim të paktë dhe pagrimë shije të shumtën e herëve ia hidhnin nëpër sportelet e thurura me thupra hekuri sikur luanit në kafaz.

Edhe pse ishte me qafë nën shpatën e Demokleut, alias Diktatorit, Enver Hoxha, më 13 gusht të vitit 1983,ai bëhet shembull guximi dhe besnikërie. Me katër- pesë shokë e bënë varrosjen e disidentes së parë Shqiptare, Musine Kokalari, e cila kishte vdekur në vetmi dhe vuajtje të paimagjinueshme, në një kasolle të Rrëshenit .

Pas përmbysjes së Diktaturës, Llugaliu, më1992, një ditë të vonuar pranvere kthehet në vendlindje, ku e kishte lënë të ndryme rininë e tij të hershme.

Atij i bëhet pritje madhështore. Surkishi ato ditë ishte vend pelegrinazhi, i të gjithë llapjanëve.

Pushtuesit serbë që ishin instaluar në hyrje të këtij fshati me të kuptuar se Llugaliu, ishte kthyer në Dardani, në tokën e të parëve të tij, e arrestojë dhe ia plaçkitin të gjitha peshqeshet, dhe të hollat e dhuruara nga familjarë, shokë e miq.

Pas katër- pesë ditëve e dëbojnë matanë kufirit të vendosur me dhunë e gjak. Llugaliu që ishte flijuar për Shqipërinë Etnike, shkon në Elbasan, ku fillon punën e mësimdhënësit të Gjuhës Gjermane në shkollën e Mesme të Gjuhëve të huaja.

Ymer Llugaliu ishte një poliglot i vërtetë . Ai i fliste pa kurrfarë theksi dhe i shkruante gjermanishten, anglishten, frëngjishten, italishten, serbo – kroatishten etj.

Disa vite radhas pas lirimit nga burgu punoi edhe si mësimdhënës i gjermanishtes dhe anglishtes në të dyja anët e Atdheut.

Ai po ashtu kontribuoi në të gjitha Lëvizjet për liri dhe demokraci të Shqipërisë. Më gjithë ferrin e përjetuar Llugaliu, pedagog dhe krijues më 1993, e boton në “Euro-rilindja” Tiranë, librin me poezi, “Luani i Prishtinës”.

Pas këtij libri ai ka botuar edhe shtatë- tetë libra të tjerë me temë nga historia, kultura dhe gjuhësia.

Sidomos vëmendjen e atyre që studiojnë Gjuhën shqipe, e kanë zgjuar librat me analiza të ngjeshura nga Fonetika, Morfologjia dhe Sintaksa” Gjuhësi e letrarizueme” dhe ai “ Ma i lashti dhe ma i riu”

Llugaliu, fondin e tij krijues e pasuron edhe me fejtone të shumta të botuara në Gazetat e ditës dhe ato javore në Shqipëri e Kosovë.

Po ashtu është më rëndësi të theksohet që ai më 2005, pati botuar studimin dygjuhësor shqip- anglisht “Pretendimet serbe rreth Kosovës dhe realiteti kosovar”. “Serbian claims about Kosova and kosovarian reality “.

Llugaliu, ka lënë në dorëshkrim edhe disa tema nga fusha e Gramatikës së Gjuhës shqipe, dhe diku mbi 300 poezi, të cilat kohë pas kohe botohen, post-mortem nga Skënder dhe Elida Buçpapaj, krijues dhe pronarë të platformës mediatike “Voal.ch”

Mirditorët edhe pse ka kaluar gjysmëshekulli ndihen krenar me ish- mësuesin e tyre të dalluar Ymer Adem Llugaliu.

Ata të nxitur nga respekti i pakufishëm ndaj tij, më 24 nëntor të vitit 2019, në mënyrë të organizuar e patën vizituar atë, në fshatin e tij të lindjes Surkish të Podujevës.

Më 7 mars të vitit 2020,ngjashëm me shokët e tij, pati vepruar dhe politikologu e publicisti i njohur Luan Rama, i cili Ymerin e kishte 7-8 muaj, arsimtar të Gjuhës shqipe, në 8-vjeçarën e Rrëshenit.

Llugaliu, takimin me ish-nxënësit e tij mirditorë e vlerësonte lart duke thënë: Unë në moshë të shtyrë u lirova nga burgu, dhe s’mund ta ktheja dot rininë e humbur. Meqë jam i pa trashëgimtar ish-nxënësit dhe nxënëset e mia, i konsideroi fëmijë të mi.

Vizita e tyre do të m’i shtyjë edhe nja dy-tri vite të jetës. Llugaliu në çdo bisedë thoshte: shkova në tokën pellazgo-ilire me marr krah. M’i vunë prangat në këmbë e duar dhe drynin në buzë.”

Veç kësaj së bashku me mua e pranguan edhe Mirditën, duke i vrarë e burgosur malësorët trima dhe bukëdhënës të kësaj krahine, që asnjëherë nuk u gjunjëzuan, nga pushtimet e huaja, e as nga shpata e Kalifit të pashpirt Enver Hoxha.

Mirditorët duke pasur konsideratë të veçantë ndaj figurës dhe veprës së Ymer Llugaliut, kanë marrë iniciativa që një nga shkollat apo sheshet e Mirditës, të mbaj emrin e ish-mësuesit dhe edukatorit të tyre, nga rajoni i Llapit të Kosovës.

Mendojmë që të njëjtin hap duhet ta bëjë edhe komuna e Podujevës, në shkollat e së cilës Ymer Llugaliu, dha një kontribut të jashtëzakonshëm, qoftë si këshilltar pedagogjik, qoftë si mësimdhënës./arif ejupi/rajonipress/