Ëndrra e ngatërruar dhe e korruptuar

Shkrimtari i njohur shqiptar, Ismail Kadare, ka dhënë një intervistë për revistën mujore franceze ‘La Revue’. Kadare flet për urrejtjen historike mes serbëve e shqiptarëve, por edhe për një Shqipëri të ngatërruar e të korruptuar, që aspiron anëtarësimin në një BE ku nuk mirëpritet. Kadare flet edhe për Skënderbeun, për Kosovën, për krimet serbe…

Express, sjellë një pjesë të kësaj interviste.

LR: Nga e ka origjinën urrejtja shekullore e serbëve dhe shqiptarëve?

Kadare: Kjo fillon që në shekujt VIII dhe IX, kur pushtuesit sllavë – të ardhur nga stepat e Uraleve – mbi shqiptarët ushtruan një trysni që tkurri territoret e tyre. Pati luftëra pafund. Sllavët pushtuan përkohësisht Kosovën dhe një pjesë të Shqipërisë, pa arritur ta shkatërrojnë këtë vend të vogël që i ndan nga Adriatiku. Çuditërisht, gjatë Luftës së Dytë Botërore gjermanët donin që shqiptarët t’i bënin vete, dhe, edhe më e çuditshme, i klasifikuan ata ndër “racat superiore”. Ata donin që, nën Rajhun e tretë, shqiptarët ta kishin të njëjtën pozitë si nën Perandorinë Osmane. E bashkuan Kosovën me Shqipërinë. Nuk është nevoja të them se këtë bashkim të përkohshëm nuk na leverdis që t’ia dimë për nder Hitlerit. Historia e Shqipërisë është e mbrojtur me aleanca të tradhtuara, me pashallarë me koka të prera, me kalorës mizorë, me masakra, me mesha. Çfarë thesari për një autor romanesh! Ndikimi i Perandorisë Osmane në Shqipëri është i pamatshëm, është një trashëgimi tragjike, groteske, burokratike, që atëherë totalitare, që ka rënduar mbi ndërgjegje dhe ka ravijëzuar mentalitetet më fort se komunizmi. E dini, ka ende nostalgjikë për gjumin e thellë turk. Por, e vërteta është se ishte një rezervuar mitesh, heronjsh, tradhtarësh. Një thesar për letërsinë shqipe, që kumbon nga thirrjet dhe betimet për besnikëri ndaj Nënës Shqipëri, nga premtimet e ujitjes së saj me gjak, nga këngë të pasionuara ku ëndërrohet çlodhja mbi gjirin e saj. Por të gjitha këto himne të zjarrta, thjesht maskojnë realitetin: robërimin, diasporën, mërgimin. Kjo është e kaluara…natyrisht, vetëm me fjalë. Në shqip, nga 2 në 5 në numërojmë latinisht, pastaj në turqisht, e pastaj në sllavisht, por numri 1 thuhet njësoj si para tremijë vjetësh. Është një gjuhë më e vjetër se gjuha e Homerit.

LR: Si mund ta harrojmë të kaluarën?

Kadare: Ajo që europianët e kanë harruar, është se Shqipëria është një zgjatim mitologjik i Romës dhe Greqisë.

LR: Sot Shqipëria është një republikë parlamentare, demokratike dhe përfaqësuese, që aspiron të pranohet në BE, apo jo?

Kadare: Le të themi: një republikë e ngatërruar dhe e korruptuar, që ëndërron Europën, por që, për fat të keq, komuniteti europian nuk ka pikën e dëshirës ta pres krahëhapur.

LR: Përse ky rikthim i përjetshëm tek e kaluara, ky trazim i hirit, kjo shprushje e plagëve të vjetra, kur e gjithë kjo është e dhimbshme? Është shqiptari mazohist?

Kadare: Po. Pyetje tjetër? Nëse nuk duan ta gënjejnë veten, popujt duhet të jenë të aftë për një ekzaminim të tillë. Ju mund të më thoni: Është si të zbresësh në fund të një shpelle të mbushur me skelete e flamuj të rreckosur, me armë të ndryshkura, me gazeta të vjetra të mbajtura nga spektrat. Po, objekte të panevojshme, që iu përkasin legjendave, por që i duhen së vërtetës. Është pikërisht kjo që e quajmë histori, ose destinim. S’ke çka thuash tjetër.

LR: Si do t’ju përgjigjeshit atyre që mendojnë se kombi është vetëm një mbijetesë barbare?

Kadare: Ne kemi njohur shumë versione mitologjike dhe të njëpasnjëshme të kombit: feudal, republikan, perandorak, komunist. Është gjithmonë një ndërtim, dhe një mister. Në Ballkan është një thirrje e gjakut, një Luftë e Trojës. Edhe tek ju (në Francë) çështja e identitetit kombëtar ende ngjall debate pasionante, ngjall “mosmarrëveshje”. E pamë qartë gjatë presidencës së Nicolas Sarkozy, edhe në një vend universal demokratik e evropian, si Franca. Shmangia e këtyre çështjeve është e rrezikshme, edhe atëherë kur ato bëhen nga njerëz idhnakë dhe antipatikë, me prapamendime kobzeza.

LR: Kush është ky Skënderbeu, të cilin shumë vende e synojnë si hero kombëtar, dhe që ka nxitur aq shumë grindje?

Kadare: Është paksa si Karli i Madh, ose si Rolandi për ju. Do të më duheshin orë të tëra për t’i shpjeguar arsyet e qarta, ose të errëta, të grindjes për këtë përkatësi të lashtë ndërmjet serbëve e shqiptarëve. Druaj se, për një francez do të ishte po aq e paqartë sa luftërat Pikrokroline të Rabelais, apo grindjet mes Gelfëve dhe Gibelinëve, te Dante. Për shembull, gjatë luftës në Kosovë, në vitin 1999, mbajta një ditar (me titullin “Ra ky mort e u pamë”). Gjithçka filloi nga një shkrim në ‘Le Courrier International’, që nxiti një polemikë të egër në faqet e periodikut njujorkez ‘Illyria’. Titulli i saj ishte: “Nëna e Skënderbeut ishte sllave”.

LR: Ju qeshet?

Kadare: Aq mjaftoi që t’i çmendte njerëzit, dhe që ata të trajtoheshin reciprokisht si tradhtarë e fashistë. Asokohe ishte kulmi i fushatës së bombardimeve të NATO’s mbi Serbinë. Natyrisht, faturën e paguan shqiptarët e Kosovës. Hakmarrja serbe ishte e papërfytyrueshme: foshnja të mbytura me thikë, gra të përdhunuara, shtëpi të djegura, dëbime masive… Një makth.

LR: Pse serbët treguan aq tërbim ndaj Kosovës?

Kadare: Ata, pa dyshim, donin të hakmerreshin ndaj dënimit të Europës dhe Aleancës Atlantike. Argumenti më i vjetër i propagandës së tyre është se Kosova është djepi historik i Serbisë dhe “serbizmit”.

LR: Po si qëndron puna?

Kadare: Është një përrallë që rrëfehet për t’i përkundur budallenjtë. Për ta, Kosova është shpirti i pavdekshëm dhe origjina e Serbisë. Për ta është lugthi ku filloi gjithçka, dhe ku do të përfundojë gjithçka. Është një kauzë e shenjtë, gjë që, sipas tyre, i arsyeton kryqëzatat dhe spastrimin etnik. Kosova qenka serbe jo vetëm për nga varrezat, manastiret, fshatrat. Për më tepër, edhe heroi kombëtar i shqiptarëve, Skënderbeu, qenka serb. Më kujtohet sesi asokohe shkrimtari dhe ministri i Jashtëm i Serbisë, Duk Draskoviç, më akuzoi se iu isha dorëzuar mirazheve të nacionalizmit shqiptar. Sipas tij, ishte e thjeshtë, unë isha në kampin e atyre që kishin vrarë Arkimedin, kishin djegur Giordano Brunon, dhe torturuar Tommaso Campanella’n. Kjo gjë, edhe ju e kuptoni se ishte e tepruar.

LR: Gjithçka në veprën tua është fabul dhe alegori. Jeni një rrëfenja-tregues…

Kadare: Kështu thonë. Është deri diku një komoditet gazetarësh, një klishe. Gjithashtu, shpesh më pyesin edhe për ndikimin e traditës gojore në romanet e mi. Por, meqë jam nga Ballkani, duhet të jem medoemos njëfarë rapsodi, apo jo? Ajo që shkruaj është shumë larg realitetit, por, sigurisht, gjithçka varet nga ajo se çfarë quajmë realitet. Krijimi letrar është një proces kompleks për të cilin thuhen broçkulla, që unë nuk i pranoj. Ajo që ke përjetuar vetë është njëkohësisht një rrugë dhe një pengesë, elementet autobiografike i japin shtytje frymëzimit, e në të njëjtën kohë, edhe e frenojnë atë. Mekanizmat e fiksionit janë të çuditshme, dhe të pabesa. Kështu që, nuk është për t’u habitur që të duket gjurma e peizazheve të fëmijërisë sime, aty-këtu shpate të shkreta dhe malore, por kush e di nëse, në të vërtetë, nuk jam frymëzuar nga leximi i Servantesit? Më kanë vënë në dukje praninë e shpeshtë të disa motiveve në romanet e mi, si shiu, i ftohti, bryma. E keni vërejtur se kjo nuk përkon plotësisht me klimën e Shqipërisë.

LR: Metaforë e stalinizmit?

Kadare: Jo, vetëm një kundërshti meteorologjike. Në kohën e komunizmit shkrimtarët flisnin vetëm për diellin dhe qiellin e kaltër…

LR: Meqë pësuat censurën dhe terrorin komunist, a mendoni se demokracia, barazia e kushteve – reale ose imagjinare – është një kërcënim për letërsinë, siç besonin Alexis de Tocqueville apo Henry James?

Kadare: Shoqëritë tona kanë prirje të përçmojnë misterin, dhe të mohojnë kompleksitetin e gjërave. Mendohet se ka një shpjegim për gjithçka, ka një shkak, për shembull, ekonomik apo sociologjik. Unë nuk besoj asgjë nga këto. Nuk është liria ajo që e bën të mundur letërsinë, por është letërsia që e mundëson lirinë. Në të gjitha rastet, shkrimtari është aty për të marrë goditje, si boksieri. Ai është i dobët dhe, njëkohësisht, i paprekshëm. Ndonjëherë, ai arrin pavdekësinë nëpërmjet vdekjeve të njëpasnjëshme. A duhet besuar në veçantinë e totalitarizmit, ashtu siç e njohëm gjatë shekullit XX? Format e terrorit mund të ndryshojnë nga një epokë në tjetrën, por ka një diçka që nuk ndryshon. Komplotet, proceset e sajuara, krimet politike, dhe madhështia e shtetit nuk janë shpikje komuniste. Për aq sa di unë. Agamemnoni, që e flijoi të bijën, nuk ishte komunist. As ideja e sakrifikimit në emër të partisë, atdheut apo perëndive, nuk më duket shumë e re. Gjatë të gjitha kohërave shkrimtarët janë persekutuar. Egjipti i faraonëve, ose edhe Kina, gjithashtu kanë njohur pushtete që shkatërronin trupat dhe mundonin shpirtrat me punë të detyruara. Ajo në çka unë besoj, ose dua të besoj, është se frika që ndien tirani është gjithnjë më e fuqishme se ajo që e ngjallë.