Trusti pronar i PTK-së

Nga Ibrahim Rexhepi- Nuk ka arsye të pritet themelimi dhe forcimi i tregut të aksioneve dhe i letrave me vlerë që paratë nga kursimet pensionale të investohen në Kosovë. Duhet mundësuar që Trusti të blejë aksione të ndërmarrjeve publike, si është rasti me privatizimin e PTK’së.

Ishte situatë alarmante kur në mars të vitit 2009 çmimi i aksioneve të Trustit të Kursimeve Pensionale të Kosovë ra në 0,80 cent. Brengosja e kursimtarëve ishte e madhe, meqenëse që nga shtatori i vitit 2007 vlera e aksioneve ra gati 40 për qind. Apo, në këtë masë ishte fitimi që humbi secili kosovar, i cili ka qenë i detyruar të kursej për pleqëri. Që nga atëherë të gjitha këto zhvillime përcillen me stres, meqenëse ende nuk është kthyer fitimi i humbur, sado që vlera e aksioneve ka kaluar mbi një euro, përkatësisht ka arritur në pikën ku ishte në fillim – në vitin 2003.

Pika më e ndjeshme mbeten investimet në aksione. Tronditjet në tregun global janë të mëdha, shpesh me rënie të mëdha e ngritje të lehta. Sado që në total në fund të qershorit TKPK kishte kthim pozitiv prej 11,4 milionë eurosh, nga minusi prej 17 milionë eurosh sa ishte në maj, dështimi më i madh ishte te investimet në aksione. Të gjithë menaxhuesit e mjeteve kishin kthim pozitiv, pos atyre në tregun e aksioneve, Vanguard dhe State Street, që patën përformancë negative -4.81 për qind, përkatësisht 4.46 për qind. Për nga shuma, kjo rënie nuk është e vogël, meqenëse këta dy menaxhues kanë 38,8 për qind, nga 654 milionë euro sa kanë kursyer afër 400 mijë kosovarë.

Shtrirja gjeografike e parave të kosovarëve të investuara në aksione është shumë e madhe – nga Europa, SHBA’ja, e deri në Izrael e Singapor. Këtu rrjedhat nuk janë stabile dhe ndryshojnë varësisht nga vendi. Ndërkaq, kjo shtrirje arsyetohet me shpërndarjen e rrezikut – nëse diku ka humbje, diku tjetër mund të ketë fitim. Kjo politikë sado që është e kuptueshme, megjithatë, duke pasur parasysh gjendjen në të cilën janë tregjet ndërkombëtare, rreziku përherë është i pranishëm. Prandaj, kthimi pozitiv që ndodhi në qershor, nuk është garanci se do të përsëritet edhe gjatë muajve në vijim.

Duke pasur parasysh mungesën e tregut të aksioneve dhe të letrave me vlerë, por edhe orientimin e politikave investuese të TKPK’së nuk është për habi pse në Kosovë janë investuar vetëm 5,4 për qind të parave, kryesisht në depozita në “Raiffeisen Bank” dhe në “NLB Prishtina”. Madje, në kërkesën e fundit për shfrytëzimin e këtyre mjeteve nuk është paraqitur asnjë bankë, meqenëse duket se kanë mjaft para dhe nuk duan të ngarkohen me shpenzime shtesë për shkak të rritjes së nivelit të depozitave. Nga ana tjetër ka qenë një qasje e gabuar e strukturave të mëhershme, kryesisht ndërkombëtare, se rreziku për investime në Kosovë është shumë i lartë. Pa mohuar këtë fakt, të sigurta dhe stabile nuk janë dëshmuar as tregjet e aksioneve në vendet e tjera, kur TKPK’ja ende pret që ta kthejë fitimin humbur vite më parë. Ndoshta kjo edhe mund të ndodhë, por është një fakt se për një kohë të gjatë vlera e aksioneve sillet rreth një euro, prandaj duhet të ndodhë një mrekulli globale, ashtu që ajo të arrijë nivelin që kishte në fillim të vitit 2007.

Të gjitha këto zhvillime dëshmojnë një të vërtetë – as tregjet në vendet e tjera nuk garantojnë kthim të sigurt. Në këtë pikë nuk ndryshon shumë as tregu i Kosovës. Pika më e dobët e tij është niveli i ulët i zhvillimit të tij, apo fakti se tregu i letrave me vlerë (bonove të qeverisë) është në fazën eksperimentale, as që është themeluar tregu i aksioneve, nuk është bërë vlerësimi i rejtingut kreditues, ndërkaq asnjë kompani vendore nuk është e listuar në bursat ndërkombëtare.

Mirëpo, kjo gjendje nuk paraqitet si problem për tregtim me aksione. Ndonëse nuk ka një vlerësim të mirëfilltë të vlerës së aksioneve, Qeveria e Kosovës është në fazën përfundimtare të shitjes së aksioneve që ka në sektorin e distribuimit dhe të furnizimit me energji elektrike, ndërsa deri kah fundi i këtij viti ajo do të shes edhe 75 për qind të aksioneve në PTK. Pra, po bëhet tregtimi në një treg të pa konsoliduar. Kjo gjendje nuk ka zmbrapsur investitorët, meqenëse nuk është i vogël numri i atyre që janë të interesuar të blejnë këto aksione. Krejt ky transaksion ka dy rregulla elementare – gara bëhet përmes tenderit që e shpallë pronari i asetit – Qeveria e Kosovës, ndërsa fiton ai që jep çmimin më të lartë. Pra, investitori kalkulon çmimin, sigurisht duke pasur parasysh rrethanat në treg, por jo edhe një tregues që mund ta sigurojë nga bursat.

Kur kemi parasysh këto kritere, atëherë është e pakuptueshme pse edhe Trusti i Kursimeve Pensionale në Kosovë, qofte edhe ndonjëri nga menaxhuesit e mjeteve të tij, nuk mund të ofertojë në garën për blerjen e aksioneve në ndërmarrjet publike të Kosovës. Bazuar në praktikat e vendeve të tjera, kjo nuk paraqet asnjë risi, ndonëse, në shumicën prej tyre ka një treg të organizuar dhe funksional.

Kur merren parasysh zhvillimet rreth tenderit për shitjen e aksioneve të PTK’së, vërehet se pjesëmarrës të kualifikuar nuk janë vetëm kompanitë që kanë referencë në tregun telekomunikacionit, por edhe fonde të ndryshme investuese. Është kualifikuar edhe “Albright Capital Management LLC”, apo “Columbia Capital”. Që të dyja janë në bashkëpunim me kompani mjaft të fuqishme të nga kjo fushëveprimtari – e para është me “Portugal Telecom”, ndërsa e dyta me degën e “British Telecom” në Poloni. Kjo lidhje i bënë konkurrentë këto dy fonde me renome dhe mjaft të fuqishme në fushën e investimeve.

Sado që TKPK’ja as për së afërmi nuk mund ta ketë fuqinë e këtyre fondeve, madje ai as nuk është fond, megjithatë është të bëhet pak dhe mund të analizohen të gjitha mundësitë që paraja e kosovarëve të investohet në asetet publike në Kosovës. Madje, sipas nevojës ka mundur të intervenohet edhe në ligje, me të vetmin qëllim që të hiqen kufizimet aktuale. Vetëm të përkujtojmë se para një viti, ligji nuk ka lejuar që në një vend të investohen më shumë se 5% të shumës totale, ndërsa më vonë ky limit u ngrit në 30%. Krejt kjo ndodhi në kohën kur Qeveria bëhej gati të emetonte letra me vlerë. Në rastin aktual, as ky kufizim nuk do të ishte problem, meqenëse aty përfshihen gati një e treta e shumës së përgjithshme të parave, përkatësisht mbi 190 milionë euro. Duke përfshirë edhe investimin që ka mundur ta bëjë një partner në konsorcium me TKPK’në (apo me ndonjërin menaxhues të mjeteve të tij), atëherë ata nga aspekti financiar do të ishin konkurrent tehet serioz.

Kjo qasje do të kishte edhe përparësitë e tjera. Përfundimisht në Kosovë do të ndryshonte kahja e qarkullimit të parasë. Ajo më nuk do të ishte vetëm eksportuese e saj, por do të hapte kanalet për kthimin e tyre në vendin e prejardhjes. Paralelisht e këtë do të ndodhte financimi i zhvillimet me paratë e qytetarëve, ndërsa në mënyrë indirekte të gjithë kursimtarët e TKPK’së do të ishin pronarë të aksioneve në PTK. Sado që kjo nuk do të identifikohej përmes pronësisë individuale të secilit prej tyre, por ata do të shfrytëzonin përqindjen kthimit të investimeve. Kur kemi parasysh përformancën e kësaj kompanie ende publike, kthimi nuk do të ishte i keq, pa marrë parasysh se fitimi i saj gjatë viteve të fundit nuk është sikurse para 3-4 vjetësh. Sa për krahasim po përmendim se për gjashtë muajt e parë të këtij viti PTK ka deklaruara fitim 24 milionë euro, ndërkaq kthimi i investimeve të TKPK’së gjatë kësaj kohe ka qenë 11,4 milionë, në vitin 2011 ishte 3,3, kurse në vitin 2010 – 26,5 milionë euro.

Sipas kësaj, paraja e investuar në PTK nuk do të ishte e dështuar, ndërsa nëse kjo kompani përcjell të arriturat në këtë fushë, atëherë oferta e saj do të ishte shuma më e begatshme se tani, do të rritej numri i shfrytëzuesve të shërbimeve të saj, e së bashku me këtë edhe fitimi.