Të shpjegosh urrejtjen

Një nga intervistat më interesante të shkrimtarit të njohur italian, i cili ka kaluar të 80-at. Si i sheh ai marrëdhëniet me letërsinë e vjetër, atë bashkëkohore, marrëdhëniet që ka me internetin, risinë e teknologjisë rreth librave digjitalë por edhe rreth lidhjes që ai ka krijuar me historinë botërore nga ku ka gjetur frymëzim për të shkruar veprat më të suksesshme të tij.

Gjinia përmes së cilës lëvron ka ngjallur interesin e mjaft lexuesve, intervistë e cila është botuar dhe risjellë në vëmendje me përjetim tejet social. “Varrezat e Pragës” një triler i ngjizur nga historia për të cilin autori Eco ka bërë një zbulim në llojin e vet për të vërtetat e asaj kohe në këtë shtet.

Umberto Eco, një shkrimtar triler për lexuesin intelektual, është po aq i njohur për komplotin e tij të ndërlikuar si dhe detajet misterioze që ai shton në misteret personale historike të përvijëzuara në romanet e tij. Duke pasur parasysh sfondin e gjerë në semiotikë dhe filozofi, nuk është çudi që Eco në librat e tij të marrë hua nga ato fusha shkencore, që janë impresionuese dhe kanë një apel gjithëpërfshirës. I përkthyer në dhjetëra gjuhë dhe lexuar në mbarë botën, krijimet më të mira të Eco-s, përfshirë misterin e vrasjes të titulluar “The name of the Rose” (1980), e teorisë konspirative të lavjerrësit shkel e shko, “Foucault’s Pendulum” (1988) dhe shumë trille të tjera psikologjike si “The Mysterious Flame of Queen Loana” (2004). Historia më e fundit misterioze është edhe “The Prague Cemetery” (Varrezat e Pragës) e cila ka nxitur polemika në mesin e lexuesve europianë për portretizimin sfidues që i bën një antisemiti, karakteri i vetëm imagjinar në roman, midis një morie figurash të tjera historike të shekullit të 19-të. Kapiteni imoral Simone Simonini punon si mjeshtër falsifikator dhe agjent sekret, ndoshta përgjegjës për Protokollet e të Urtëve të Sionit, një tekst mashtrues dhe teori komploti që më vonë shërbeu si justifikim i Adolf Hitlerit për Holokaustin. Shkrimtari italian, një profesor i nderuar, ndan për revistën Goodreads mendimet e tij rreth të shkruarit dhe mënyrën e përshkrimeve mbi protagonistë të neveritshëm.

Në zemër të “Varrezave të Pragës” është koncepti i urrejtjes. Çfarë ju frymëzoi për të shqyrtuar urrejtjen si temë në këtë roman?

Umberto Eco: Mund të them se ka shumë romane që i përkushtohen dashurisë dhe se ishte koha e duhur për të shpjeguar urrejtjen, e cila është një ndjenjë shumë më e shpërndarë sesa dashuria (përndryshe nuk do të kishte luftëra, krime apo sjellje raciste). Dashuria është një marrëdhënie selektive (unë të dua ty dhe ju më doni mua dhe pjesa tjetër e botës është e përjashtuar nga kjo ndjenjë), ndërsa urrejtja është kolektive, sociale: një popull i tërë mund të urrejë një tjetër, dhe kjo është arsyeja përse diktatorët, për të mbajtur pasardhësit bashkë, pyesin për urrejtje (jo për dashuri). Mbaj mend fëmijërinë time që e kam kaluar në diktaturën fashiste. Isha mësuar vazhdimisht të urreja shtetas të huaj si francezët, anglezët, amerikanët, dhe isha i imponuar të doja vetëm Musolinin. Për fat të mirë ky lloj arsimimi nuk funksionoi, dhe është kjo arsyeja pse unë kam shkruar “Varrezat e Pragës”.

Protagonisti i veprës suaj, kapiteni Simone Simonini, është një mizantrop, njeri i vrenjtur. Cilat ishin rreziqet e vendosjes së një antiheroi në qendër të tregimit tuaj?

Eco: Simonini lartëson ide të tilla të rrezikshme dhe të neveritshme. A ishte kjo zgjidhje e rrezikshme? Në fillim kisha frikë se mund të ndodhte. Pastaj statistikat bindëse, më bindën se një numër i madh i lexuesve nga vende të ndryshme të botës do ta pranonin lojën. Përveç kësaj, në historinë e prozës ka shumë personazhe të tjera negative. Merrni, për shembull, Riçardi i Tretë, Makbethi, Jago.

Në internet informacioni përhapet shumë shpejt. Krahasuar me shekullin e 19-të, a mund të thoni se tani është më e lehtë apo më e vështirë për të përcaktuar se çfarë është e vërtetë dhe çfarë gënjeshtër? A mundet një tekst si “Protokollet e të Urtëve të Sionit” të ketë ndikim sot?

Eco: Për fat të keq interneti punon më shumë sot. Mjaft të shkosh në internet dhe do të shihni se sa shumë faqe i përkushtohen argumenteve raciste. Dhe në internet një shfletues naiv nuk mund ta dijë nëse ajo që po lexon është e vërtetë apo jo, më mirë se lexuesit e rinj të romanit tim, kështu që ata do të dinë se çfarë është një falsifikim. Protokollet qarkullojnë kryesisht në botën arabe, por ju gjithashtu mund t’i gjeni ato në shumë librari perëndimore. Kjo do të thotë se nuk është gjithmonë një audiencë për ta.

Librat digjitalë kanë filluar të zgjerojnë përkufizimin e një ‘libri’ të përfshirë nga multimedia, lexues interaktiv dhe risi të tjera, ashtu si ju e keni ngritur në kontekst dhe në librin “This is Not The End of the Book”, (Ky nuk është fundi i librit) shkruar bashkë me Jean-Claude Carriere. A mundet që një libër tradicional të përmirësohet?

Eco: Ajo që kemi dashur të themi është se libri (libri letër) është ende mënyra më e mirë për të përcjellë informacion. Unë jam një përdorues i kompjuterëve dhe iPad-it dhe mendoj se ata janë shumë të dobishëm për shumë qëllime, porse kurrë nuk mund ta zëvendësojnë librin. Në të njëjtën mënyrë në asnjë fotografi nuk mund të realizohet një pikturë e vjetër.

Një anëtar i yni pyet, “Ka një cilësi në mënyrën se si ju perceptoni dhe shkruani librat tuaj njëri nga tjetri, në lidhje me karakteret dhe ngjarjet, mënyra e rrëfimit të cilat e inkurajojnë lexuesin ose e vënë në pikëpyetje rreth historisë apo trillit. Do të dëshiroja të dija se cili është perceptimi i zotit Eco në lidhje me këtë”.

Eco: Ishte një listë e madhe e teksteve të shekullit të 19-të, trakte anti-semite, pamflete anti-masonike, broshura anti-jezuite e kështu me radhë. Për shembull, kam arritur në kthimin e një sasie të madhe të librave të botuara nga Leo Taxil, një karakter që nga shumë lexues besojnë se u shpik nga unë, sepse ai duket shumë i pabesueshëm. Por në vend kanë ekzistuar me të vërtetë këto figura ndaj dhe ai u bë pjesë në romanin tim.

Një tjetër lexues pyet: “Do të dëshiroja të dija se ç’mendon zoti Eco. Historitë që ai përdor janë për të krijuar literaturë apo për të shpjeguar historinë përmes literaturës. A është historia një shkencë e gjallë?”

Eco: Në disa prej romaneve të mi (si Baudolino) kam përdorur historinë për të krijuar letërsi, por në “The Prague Cemetery” (Varrezat e Pragës) kam përdorur literaturën e vërtetë historike për të zbuluar një mashtrim historik.

A mund të më përshkruani një ditë tipike që shpenzoni në të shkruar. A ka ndonjë ditë të pazakontë?

Eco: Kjo mund të ndodhë kur unë mund të shkruaj në një tren, ose mund të imagjinoj se çfarë do të shkruaj më vonë. E zakonshmja ndodh më tepër kur mbledh materiale apo ide kur ndodhem në qytet apo fshat gjatë dimrit dhe verës, atëherë shkruaj.

Cilët shkrimtarë, libra apo ide kanë ndikuar ju?

Eco: Nëse jam ndikuar nga një autor i vetëm do të isha një idiot. Njëri mund të ndikohet nga një tjetër ndryshe nga vetja, ashtu si stinët e vitit ndikojnë në jetën e gjithsecilit. Kjo është rritje intelektuale. Përveç kësaj, përgjigja ime do të jetë ndryshe nëse ju pyes për filozofët apo nobelistët dhe poetët. Në mënyrë që të përgjigjem më lejoni t’ju jap dy emra, Joyce dhe Borges.