Zanafilla e stilit të muzikës “Tallava” në Kosovë

Nga Demir Krasniqi – Nocioni “Tallava” , rrjedh nga fjala rome , që do të thotë :”tollovi”, ose “tollovitje”, e që ka kuptimin e këndimit të palogjikshëm të disa interpretuesve të këngës nëpër dasma e ahengje të ndryshme popullore , të cilët ishin analfabet, ose gjysmë analfabet , që nuk ishin në gjendje t’i mësojnë këngët përmendsh, apo që t’i lexojnë e t’i mësojnë ato përmendsh.

Në mungesë të kësaj inteligjence dhe në mungesë të shkollimit të tyre , ata nga lakmia për të përfituar materialisht nëpër dasma e ahengje të ndryshme popullore , ia filluan të këndojnë këngë të sajuara aty për aty , në stilin “Tallava”, që do të thotë: ”Këndo çka të vjen për goje!”

Ky stil i ri në praktikën e muzikës rome , u popullarizua shumë shpejt dhe ishte i mirëseardhur për të gjithë ata interpretues të këngës që ishin analfabet, ose gjysmë analfabet ! Ata dinin ta shfrytëzonin atmosferën e publikut , në mënyrë perfide , duke i këndua të pranishmit me emër e mbiemër , duke ua lavdëruar veshjet, mbathjet, dyzenet, bukuritë dhe aftësitë e tyre për të vallëzuar !

Me këtë rast, dasmorët të cilëve iu këndohej emri e mbiemri përmes këngës , iu lavdërohej veshmbathja , stolitë e trupit dhe vallëzimi , nuk hezitonin që t’iu dhurojnë këngëtarëve e muzikantëve shuma të mëdha parash në emër të bakshishit !

Duke i parë lehtësirat dhe leverditë materiale të këtij stili muzikor, shumë shpejt iu lindi lakmia edhe shumë këngëtarëve dhe interpretove të këngës popullore shqiptare , që edhe ata ta aplikojnë stilin “Tallava” nëpër dasmat e ahengjet popullore shqiptare !

Por, si lindi muzika “Tallava” në dasmat dhe ahengjet popullore shqiptare ?

Pas mbarimit të Luftës së Dytë Botërore , shqiptarët e varfër dhe të shumëvuajtur , të cilët jetonin në kufijtë administrativ të federatës jugosllave , detyroheshin që për të siguruar kafshatën e gojës për familjet e tyre , të marrin rrugët e kurbetit , larg familjeve dhe vendlindjeve të tyre .

Rruga e parë e kurbetit për shqiptarët e këtyre krahinave , ishte fusha e Banatit dhe Vojvodinës në përgjithësi , ku të rinjtë tanë shqiptarë shkonin atje për të prashitur misër, për të korrur misër dhe për të mbledhur misër !

Shkuarja e djemurisë shqiptare në këtë lloj kurbeti , për familjarët dhe nënat e tyre ishte shumë e rëndë dhe shumë e largët !

Nënat shqiptare (të pa shkolluara) mendonin se qyteti i Zemunit ishte larg në skaj të dynjasë dhe për këtë, nuk ishin të rralla mallkimet e tyre , kur sa herë që mërziteshin , apo hidhëroheshin , e përdornin mallkimin për të tjerët :

“Të qoftë Zoti, përtej Zemunit!”

Pas punës kurbetçare nëpër fushat e Banatit dhe të Vojvodinës , djemuria e papunë shqiptare , filloi të kërkojë punë nëpër qytetin e Beogradit . Kurbeti në Beograd ishte shumë i rëndë dhe me pasoja të pa parashikueshme për djemtë dhe familjet shqiptare, nga se shumica martoheshin dhe mbeteshin për të jetuar atje !

Nënat , të cilat mbetën pa djemtë e tyre , në atë kohë e shprehen mllefin e tyre ndaj Beogradit , përmes vargjeve të këngës :

“Beligratit, na i raft rrëfeja –
Qysh na i la këto gra të veja ?!

Beligratit , na i raft pushka –
Qysh na i la këto gra vejushka ?!

Beligratit , na i raft vetima –
Qysh na i la këta fëmijë jetima ?!”…etj.

Në këtë periudhë kohore , kur djemuria shqiptare punonte punë të rënda nëpër Beograd , kishte edhe të atillë që përveç rrobave të bukura , këpucëve dhe stolive tjera personale që i blinin atje, me qëllim që kur të vinë në pushime në vendlindjet e tyre, të tregohen para masës se ata jetojnë bukur në Beograd dhe kanë aq shumë para , sa mund të blejnë gjithë çka të duan !

Në vargun e këtyre lukseve , kurbetçinjtë e Beogradit , jo rrallë herë , e vënin në gojë edhe nga një dhëmbë të arit, në mënyrë që sa herë të qeshen para masës – t’iu shkëlqejë goja nga dhëmbi i arit (dukatit) !

Vendet më të përshtatshme dhe më të preferuara për reklamimin e lukseve dhe dhëmbëve të dukatit , nga ana e kurbetçinjve të Beogradit , pa dyshim , ishin dasmat dhe ahengjet e ndryshme popullore !

Karakteristikë e veçantë e dasmave dhe ahengjeve popullore , nëpër fshatrat e Dukagjinit dhe të Drenicës , ishte angazhimi i dy e më shumë defatoreve rome , të cilat do t’i argëtonin me këngë, defe dhe valle gratë dasmore , nga se në ato treva nuk preferohej që të këndonin e t’iu binin defeve femrat shqiptare !

Defatoret rome , një pjesë të programit të tyre ua kushtonin edhe burrave – dasmorë nëpër odat ku ata qëndronin gjatë kohës së dasmës !

Për t’i siguruar defatoret rome për ahengun e një dasme, apo gazmendi familjarë , Zoti i dasmës duhej angazhuar sa më herët, nga se ato nuk mund të siguroheshin lehtë !

Kushti kryesor i defatoreve rome , për të marrë pjesë në dasmën popullore ishte që ato të jenë sa më të bukura , të këndojnë bukur dhe t’iu bien defeve bukur !

Ndër defatoret më të bukura dhe më të popullarizuara rome , në trevat e Dukagjinit , deri kah fundi i viteve të 70-ta , ishin shumë të kërkuara : Rrushja e Istogut, Gjyla e Deçanit dhe Hamidja e Gjurakovcit .

Në dasmat dhe ahengjet popullore , ku ishin të pranishme këto defatore – këngëtare , vërshonin dasmorë të ftuar e të paftuar !

Në odat e burrave – dasmorë , përveç shumë të afërmve , miqve dhe shokëve , nuk mungonin as kurbetçinjtë e Beogradit !

Në orët e vona të natës së dasmës, ishte zakon që këngëtoret rome – defatore , patjetër të shkojnë edhe nëpër oda të burrave dhe t’i argëtojnë ata , me këngët dhe defet e tyre .

Këngëtoret e lartpërmendura , po sa e vërenin ndonjë djalë të ri , të veshur mirë dhe me dhëmbë të dukatit në gojë, menjëherë e dinin se ai është duke punuar në Beograd dhe se ai ka më shumë para, se sa dasmorët tjerë !

Ato, menjëherë ia fillonin që t’iu thurin këngë aty për aty, atyre kurbetçinjve të përmalluar dhe të pasur, dhe këtu lindën vargjet e para të këngës “Tallava”, në gjuhën shqipe :

“O, hajde, hajde, moj zemër ,
Rrushi i Beligratit !
0, ta hangtë Dada, moj zemër ,
Dhamin e dukatit!

O, hajde, hajde, moj zemër ,
O, rrushi i Deçanit !
O, ta hangtë Dada, moj zemër ,
Kablushën e ballit!

O, hajde, hajde, moj zemër ,
O, rrushi i Gjakovës !
O, ta hangtë dada, moj zemër ,
Sahatin e dorës !”…etj. etj.

Pas këndimit të këtyre këngëve , vërshonin bakshishet dhe nuk dihej fare se sa do të fitonin para , këngëtoret – defatore !

Në mesin e burrave dasmorë të odës, përveç këngëtoreve – defatore rome , nuk mungonin asnjëherë as rapsodët më të njohur popullore nga ato treva !

Rapsodët popullor , duke ua lakmuar bukurinë, talentin dhe prirjen , këngëtoreve – defatore rome , për të fituar shumë para – bakshishe nëpër dasma e ahengje popullore , nuk hezituan që të frymëzohen dhe t’ua kushtojnë atyre disa këngë përkushtimi, për ta shprehur ndaj tyre dashurinë dhe admirimin për këndim të bukur dhe bukuri përrallore !

Kështu , rapsodët më të spikatur të atyre kohëve , i kënduan këngë Rrushës së Istogut:

“Rrushe, mori Rrushe ,
Rrushe , dil n’ oborr – e ,
Rrehma defin me ni dor-e !
Hajde, hajde,
Rrehma defin me ni dor-e !

Rrushe, mori Rrushe ,
Rrushe , dil n’ sorrnisht-e ,
Rrehma defin me ni gisht- e !
Hajde, hajde,
Rrehma defin me ni gisht-e !

Rrushe , mor Rrushe ,
Rrushe , dil n’ krevet-e ,
T’ vjen bardaku me sherbet-e !
Hajde, hajde,
T’ vjen bardaku me sherbet-e !

Rrushe, mori Rrushe ,
Rrushe , shkil në themër ,
Qysh ma le , moj ndryshk në zemër?
Hajde, hajde,
Qysh ma le moj ndryshk në zemër ?!…etj, etj.

Pra, këto ishin këngët e para , të kënduara shqip, në stilin “Tallava”, por së shpejti këtyre këngëve do t’ iu shtohet edhe kënga shumë e popullarizuar e asaj kohe , me titull:”Ku po knojnë këto dy kumria “? – këngë kjo, që e pat pushtua tregun dhe audiencën shqiptare gjithandej trojeve shqiptare dhe në diasporë.

Kënga me titull :”Ku po knojnë këto dy kumria” , u ishte kushtua dy këngëtoreve defatore rome , që ishin më të popullarizuarat dhe më të bukurat e asaj kohe në trevat e Dukagjinit: Gjyla e Deçanit dhe Rrushja e Istogut.
Ja disa vargje të kësaj kënge :

“Ku po knojnë këto dy kumria ,
Of, aman ?
N’ bahçe t’ bukur , nër bojlia ,
Of, aman !

Gjyla e Rrushja , rrinë në bahçe,
Of , aman ,
Kuq e bardh si mollat lalçe ,
Of, aman !” …etj. etj.

Pra, ishin këto gjurmët e para , që ia hapën rrugën këngës dhe muzikës “Tallava” në Kosovë dhe trojet shqiptare , për ta arritur kulmin e suksesit të tyre në diasporë !
Në bazë të këtyre të dhënave , mund të konkludojmë se muzika dhe kënga “Tallava”, nuk kanë art, vlera kulturore e as kombëtare , por ky stil i takon bastardimit të vlerave muzikore tradicionale dhe është vetëm stil i përfitimeve materiale !