Padrejtësia gati dhjetëvjeçare sigurt drejtë përfundimit

Nga Ruzhdi Ibrahimi – Me votimin PRO Marrëveshjes Ndërshtetërore të Sigurisë Shoqërore Zvicër Kosovë në parlamentin e Zvicrës më 5. Qershor 2019 sigurohet ratifikimi e me të edhe maratona gati dhjetëvjeçare e gjendjes pa marrëveshje ndërshtetërore dhe diskriminimit selektiv e ekskluziv (të përzgjedhur e përjashtues) të shtetasve nga Kosova. Më në fund edhe me Kosovën Zvicra rregullon raportet e Sigurisë shoqërore. Marrëveshja rregullon koordinimin e kolonës së parë dhe pagimin e pensioneve nga data e hyrjes në fuqi ndërsa përfitimet retroaktive nuk parashihen në këtë Marrëveshje.

Nga 1 prilli i vitit 2010 me vendimin e njëanshëm e të papeshuar mirë të qeverisë Zvicerane ndërpritet zbatimi i marrëveshjes ndërshtetërore me ish Jugosllavinë vetëm për Kosovën – për herë të parë në historinë e Sigurisë Shoqërore në Zvicër – duke pamundësuar kështu të drejtën e shtetasve të Kosovës në eksportimin e përfitimeve nga Siguria shoqërore, si pensionet e pleqërisë dhe trashëgimtarëve, pensionet e invaliditetit, shtesat e fëmijëve dhe të drejta tjera përfitimi nga kjo marrëveshje. Nga 1 prill 2010 Kosova është kategorizuar me shtetet me të cilat Zvicra nuk ka Marrëveshje ndërshtetërore në rrafshin e Sigurisë Shoqërore.

Të gjithë shtetasit nga Kosova të cilët janë paaftësuar për punë apo kanë arritur moshën e rregullt të pensionimit, nga data 1 prill 2010 kishin vetëm mundësinë e tërheqjes së kontributeve (8,4%) të paguara në sigurimin e pleqërisë dhe trashëgimtarëve. Nga mungesa e marrëveshjes në fjalë nuk ishin të prekur shtetasit e Kosovës me të cilët kanë edhe shtetësinë Zvicerane.

Kur fillon pagimi i pensioneve
Nga data e hyrjes në fuqi të marrëveshjes do të nis pagesa e pensioneve për të gjithë shtetasit nga Kosova të cilët kanë arritur moshën e rregullt të pensionimit, kanë punuar në Zvicër më gjatë se një vit dhe të cilët për arsye të ndryshme, si: përfundimi i kontratës sezonale, përfundimi i të drejtës për punë sezonale, përfundimi i luftës në Kosovë, arsye familjare dhe të larguar nga përkeqësimi i ligjit ndaj të huajve dhe shumë arsye tjera janë kthyer në Kosovë. Por edhe shtetasit nga Kosova të cilët moshën e pleqërisë vendosin ta kalojnë në Kosovë apo në ndonjë shtet tjetër gëzojnë të drejtën e eksportimit të pensionit të pleqërisë. Nga kjo datë do të paguhen edhe pensionet e invaliditetit ndërsa marrëveshja e re nuk përmban të drejtën e pagimit të shtesave të fëmijëve.

Kur nuk do të paguhen pensionet
Me tërheqjen e kontributeve nga sigurimi i pleqërisë dhe trashëgimtarëve (AHV-AVS) (8.4% nga të ardhurat e realizuara bruto) shtetasit nga Kosova kanë hequr dorë nga pensionet e mundura në rast të arritjes së moshës së pensionimit. Ata nuk kanë më të drejtë në pensione dhe nuk është i mundur kthimi i kontributeve në arkën kompensuese të pensioneve. Nuk do të ketë pagim retroaktiv të pensioneve. Nga 1 prill 2010 deri në datën e hyrjes në fuqi të marrëveshjes së re nuk do të paguhen pensionet. Me gjithë kërkesën e vazhdueshme dhe dërgimin e kërkesës me shkrim delegacionit negociues, kjo kërkesë për pagesë të pensioneve gjatë kohës pa marrëveshje nuk është shqyrtuar e negociua seriozisht nga grupet biseduese ndërshtetërore. Kjo është një kërkesë e arsyeshme dhe padyshim e merituar e kontribuuesve shumëvjeçar nga Kosova.

Rekomandimi i komisionit për siguri shoqërore dhe shëndetësi
Në emër të komisionit për siguri shoqërore dhe shëndetësi deputeti Lorenz Hess u shpreh se komisioni ka trajtuar marrëveshjen e sigurimeve shoqërore me Kosovën dhe rekomandon atë për miratim. Marrëdhëniet e Zvicrës lidhur me sigurinë shoqërore me Kosovën duhet të rirregullohen me një marrëveshje të re pas një ndërprerje prej disa vitesh. Marrëveshja koordinon përfitimet pensionale, përfitimet e trashëgimtarëve dhe të invaliditetit të personave të siguruar të dy shteteve kontraktuese. Marrëveshja garanton që personat e siguruar të trajtohen në mënyrë të barabartë dhe rregullon pagesën e pensioneve jashtë vendit. Marrëveshja gjithashtu siguron një bazë ligjore për luftimin e abuzimeve. Kosova është i vetmi shtet pasardhës i Jugosllavisë me të cilin Zvicra nuk ka marrëdhënie kontraktuale në fushën e sigurimeve shoqërore.

Rekomandimi qeveritar
Në seancën parlamentare ministri i punëve të brendshme Alain Berset në fjalën e tij theksoi se në vitin 2010 marrëveshja me ish Jugosllavinë u zbatua edhe në Kosovë por qeveria e Zvicrës e pezulloi vazhdimin e zbatimit me arsyetimin se në Kosovë ka mangësi të shumta, andaj konsiderohej i mundur zbatimi i saj.

Strukturat administrative tani më janë të përmirësuara, kjo bazuar në të njëjtat përfundime që ka arritur edhe Bashkimi Evropian. Marrëveshja mundëson përfundimin e një padrejtësie që ekziston sot, edhe më shumë në pikëpamje të situatës që mbizotëron me shtetet e tjera pasardhëse të ish Jugosllavisë, për të cilat situata është zgjidhur.
Ai në vazhdim potencoi kontributin e shtetasve nga Kosova të cilët jetojnë në Zvicër e punojnë në ndërmarrje të Zvicrës dhe paguajnë kontributet e sigurimeve shoqërore por që nga prilli i vitit 2010 ata nuk mund të kthehen në Kosovë dhe të gëzojnë të drejtën në pension. Marrëveshja garanton pagesën e përfitimeve jashtë vendit dhe parashikon marrjen parasysh të periudhave të sigurimit të kryera në Shtetin tjetër për realizimin e një të drejte për përfitime.

Masat e reja për të luftuar abuzimin janë të përcaktuara përmes një procedure të qartë administrative e cila bazohen në ligj. Mundësia e verifikimeve shtesë mund të realizohet sipas rregullave që njihen dhe realizohen edhe tek sigurimeve shoqërore në Zvicër.

Nga marrëveshja do të ketë shpenzime që arrijnë në 16 milionë franga në vit: 15 milionë franga nga pensionet e pleqërisë dhe trashëgimtarëve dhe 1 milion franga në nga sigurimi i invaliditetit. Por kjo marrëveshjeje sjell edhe kursime tjera për Zvicrën, por që nuk mund të parallogariten. Kjo për shkak të njerëzve që, duke qenë në gjendje të marrin pensionin e tyre në Kosovë, do të kthehen në vendin e tyre, dhe nuk mund të realizojnë përfitime shtesë që ndërlidhen me vendbanimin në Zvicër (dhe harxhimeve të larta jetësore që ka Zvicra).

Qëndrimi i grupit parlamentar të partisë popullore të Zvicër (SVP)
Deputeti Clottu Raymond në emër të grupit parlamentar të partisë popullore (SVP) u shpreh se edhe njëmbëdhjetë vjet pas pavarësisë Kosova mbetet një shtet i brishtë. Sistemi i qeverisjes e promovon korrupsionin dhe pengon zhvillimin e vendit drejt sundimit të ligjit dhe një ekonomie gjithëpërfshirëse të tregut. Është e arsyeshme që marrëveshjet e tilla tani duhet i nënshtrohen referendumit fakultativ (opsional). Për më tepër, Këshilli kantonal, në seancën e pranverës të këtij viti e ka përkrahur marrëveshjen, por me mundësinë që ajo ti nënshtrohet referendumit opsional. Nëse nuk plotësohet kushti për referendum opsional, atëherë ky fraksion është kundër miratimit të marrëveshjes.

Miratimi i përgjithshëm i marrëveshjes
Pro vendimit qeveritar për miratimin e marrëveshjes mbi sigurinë Shoqërore në mes të Zvicrës dhe Kosovës votuan 116 deputet, kundër ishin 59 deputet dhe 2 deputet abstenuan. Çështja kthehet sërish në odën kantonale për shqyrtim për anulimin e këtyre diferencave. Por, marrë parasysh rezultatin e qartë të votimit të përgjithshëm në këshillin nacional, kjo paraqet vetëm një hap procedural të mënjanimit të diferencave në mes të dy odave parlamentare. Qe tani mund të thuhet se kjo procedurë do të përfundoj brenda këtij sesioni parlamentar i cili zgjat deri më 21 qershor 2019. Pas ratifikimit pritet që marrëveshja të hyj në fuqi dhe nda data e hyrjes në fuqi fillon zbatimi i saj – fillon pagimi i pensioneve të pleqërisë, trashëgimtarëve dhe të invaliditetit, pensione këto që mund të eksportohen jashtë Zvicrës.

Angazhimi i autoriteteve të Kosovës
Marrëveshja ndërshtetërore e Sigurisë Shoqërore Zvicër Kosovë është gurë themeli i raporteve ndërshtetërore në historinë e Sigurisë Shoqërore të Kosovës. Kjo duhet të shërbejë si shembull edhe për marrëveshjet me të gjitha shtetet tjera ku jetojnë e veprojnë shtetasit e Kosovës. Autoritetet e Kosovës duhet të zbatojnë me përpikëri marrëveshjen e arritur dhe të informojnë opinionin dhe posaçërisht të prekurit për mënyrën e realizimit të të drejtave të tyre si dhe të angazhohet seriozisht për interesat dhe dinjitetin e shtetasve të vet të cilët kanë kontribuar dhe kontribuojnë sie në Zvicër ashtu edhe në Kosovë. Duhet ndërmarrë të gjithë hapat e domosdoshëm për të kërkuar realizimin e të drejtës për pensione edhe gjatë kohëzgjatjes pa kontratë, nga 1 prilli i vitit 2010 deri në datën e hyrjes në fuqi të marrëveshjes së re.

Zotimi ynë
Ne, që fillimisht ishim të përfshirë në ekipin negociues të Kosovës e që më pas u anashkaluam për arsye ende të panjohura e të pa komunikuara, bashkë edhe me aktivistët e diasporës shqiptare të Zvicrës të angazhuar në këtë çështje, krahas angazhimit tonë të mëtejmë për të prekurit dhe për retroaktivitet të pensioneve, mbetemi ne dispozicion për të dhënë kontributin tonë edhe për të gjitha institucioneve të Republikës së Kosovës, para së gjithash për ato informuese e zbatuese që ndërlidhen me Marrëveshjen në fjalë.

Autori Ruzhdi Ibrahimi është ekspert i diplomuar i Sigurisë Shoqërore në Zvicër