“Burrneshat”, shfaqja që “provokoi” debat të gjatë në natën e katërt të Festivalit të dramës “Talia e Flakës”

Gjilan – E ideuar dhe konceptuar adekuate për një numër të kufizuar shikuesish, shfaqja “Burrneshat”, tekst i autorit Jeton Neziraj, me regji të Erson Zymberit, e ka karakterizuar natën e katërt të Festivalit të Dramës “Talia e Flakës”, duke u prezantuar në dy termine të mbrëmjes, në ora 18:00 dhe 20:00.

Nga shumë veçori të shfaqjes si tërësi “Burrneshat”, ajo që e ka prekur skajshmërisht kërshërinë e shikuesve masiv gjilanas në numër, e të dëshmuar sa e sa herë për një raport të posaçëm e specifik me skenën – padyshim se ka qenë tema e trajtuar, e cila, ashtu siç edhe pritej që do të ndodhte, ka ngjallur debat të gjatë pas përfundimit.

Fabula e dramës paraqet fenomenin e kahershëm, ndonëse të rrallë ndër shtresat e caktuara të shoqërisë shqiptare, ku “Burrneshat” përshkruhen si gra që vendosin të jetojnë si burra, duke evituar deri edhe raportet fizike për një jetë të tillë të zgjedhur nga vet ato. Ato, për shkak të vendosmërisë insistuese për atë lloj jete, si ‘kundërshpërblim’ të atij vendimi të skajshëm natyral, e i cili nga një këndvështrim fare indiferent mund të përshkruhet edhe si vendim mazohist, në bazë të të cilit vendim ato përfitojnë ca nga privilegjet që u përkisnin vetëm burrave, si pjesë e traditës së mishëruar e skalitur ndër breza në vetëdijen kolektive.

Në fakt, sipas përshkrimit narrativ fillestar të temës vëhet në fokus fenomeni i burrneshave të përbetuara shqiptare, si tërësisht kontradiktor krahas botëkuptimeve, apo si një shikim i botës së “emancipuar dhe civilizuar” krahas asaj “të pacivilizuar”!

Ky fenomen jo rrallë është shfrytëzuar edhe nga medie ndërkombëtare, sikurse edhe nga hulumtuesit e fushave të antropologjisë, sociologjisë, etnografisë etj.

Një lloj intimiteti që këtyre “burrneshave” u ka garantuar akti i të kthyerit në “burrneshë”, krejt përnjëherë u është ekspozuar mediave dhe publikut, i cili nuk u ka sjellur ndonjë përfitim atyre, përkundrazi, në shumë raste janë portretizuar në dritën e primitivizmit dhe si ‘relikte’ të një shoqërie skajshmërisht patriarkale. Ndërsa në anën tjetër, për shumë nga ato gra, të vishesh si burrë dhe të bëhesh “burrneshë” ka qenë një akt emancipues. Ato e lidhnin sipas këtë akt me idenë e “lirisë”.

Më tej, fabula e dramës, e rrjedhimisht edhe shfaqjes së realizuar, përshkruan fokusin e antropologes angleze Edith, pas vizitës në veriun e Shqipërisë, ku takohet me Sose-n, njërën nga pak burrneshat e mbetura shqiptare. Të dyja, pastaj udhëtojnë në Londër, në një seri të prezantimeve publike në London University. Gjatë asaj vizite, Sose bëhet pjesë e një “Queer Performance” që është duke u përgatitur nga Julian, i cili është një drag-queen e njohur e Londrës. Për Sosen takimi me një kulturë kaq të huaj bëhet çështje ekzistenciale.

Shfaqja ka shkaktuar reagime e debate të ndryshme, një pjesë e të cilave janë fokusuar specifikisht në kontekstin e orvatjeve për të ndriçuar fenomenin si tërësi nga aspekti përmbajtësor, kurse një pjesë e panelistëve kanë insistuar për të ndriçuar aspekte tjera, qoftë duke u fokusuar në lojën e aktorëve, çasjen regjisoriale ndaj fenomenit, situatave të krijuara, mizanksenës etj, sikurse edhe në lidhje me një sërë çështjesh tjera, ku gati-gati secili nga ta, në një mënyrë apo tjetër përfundonte diskutimin duke u rikthyer tek tema e tekstit dramatik, apo herë-herë edhe tek shfaqja e inskenuar.

Pa dyshim se kontributi i secilit nga pjesëmarrësit në diskutim, e ka bërë shfaqjen më të qartë e më të afërt me publikun prezentë në pjesën e debateve, e cila është karakteristikë specifike e mbase edhe unike e skenës së “Talia-s…”.

Ndërsa një përshkrim mbase përgjithësues për shfaqjen dhe vet tekstin dramatik, por edhe për lojës e aktorëve, përfshirë strukturën e shfaqjes, muzikën e skenografinë, i ka dhënë kritiku, Josif Papagjoni.

Papagjoni ka bërë më shumë sesa një herë tratativë për të saktësuar idenë fundamentale universela teatrale se drama e personazhit apo personazheve, apo edhe sarkazmi e humori i hollë, si te tragjedia e drama si gjini letrare, ashtu edhe te komedia, nuk kanë ndryshuar asnjëherë që nga fillet, madje nga aktualiteti ynë përgjatë tërë rrjedhës së historisë së krijimtarisë deri tek drama antike.

Në fakt, sipas përshkrimit të mëpastajmë nga autori Jeton Neziraj, u mësua se drama fillimisht është shkruajtur dhe inskenuar për një audiencë krejtësisht tjetër, në Bern të Zvicrës, në maj të vitit 2018, ndërsa për rrjedhën e realizimit skenik të saj foli regjisori Erson Zymberaj, i cili mbanë “vulën” e autorsisë së skenës.

Shfaqja “Burrneshat” është produksioni i parë në gjuhën shqipe i kësaj drame. Më parë ajo është vënë në skenë në gjermanisht, në Zvicër, si një bashkëprodhim i “Forever Production’s”, “Schlachthaus Theater” Bern, Theater ëinkelëiese Zürich”, “Kleintheater” Luzern dhe “Kellertheater ëinterthur”.

Në mbrëmjen e pestë, në festivalin “Talia e Flakës” prezantohet shfaqja “Babai dhe babai”, nga Teatri “Integra” me regji të Kushtrim Koliqi, ndërsa “Talia e Flakës” përmbyllet më 28 janar me shfaqjen e Teatrit Kombëtar Eksperimental “Kujtim Spahivogli” nga Tirana.