Nga Halil Matoshi – Xhevat Xh. Latifi: “Vogëlush po vjen dimri”
Poezia “Vogëlush po vjen dimri” nashta nuk âsht ma e famshmja e tij, por ajo përfshin një shëtitje në hartën e toposit letrar të Latifit. Në këtë sprovë, tu e u mbështetë në studimet e Ted Gioia- s dhe Frank Budgen nga Universiteti i Oxford-it, vijmë në përfundim se James Joyce me Ulysses, e ka kriju ni univers letrar mbështetun tek Homeri, i cili, kaloi njëzet vjet tu e u munue me e përfundu shërbesën e tij heroike, por iu desht Joyce-t edhe më gjatë për me e përfundu dhe botue romanin e tij më të famshëm.
Simas Ted Gioia-s, baba i James Joyce i tha dikur të birit: “Nëse ky djalë âsht rrxu mes Sahare, kish me u ulë me e bâ ni hartë të saj.”
Në këtë zhurmë në mentalitetin Joycean, i ati nuk po fliste për romanin Ulysses – ai kishte pak fjalë lavdi për atë libër – por ai mund ta ketë shumë mirë si përshkrim i procesit që çoi tek harta letrare imponuese e Dublinit të të birit.
Gioia shpjegon se i ati i James i foli t’birit për autostradat dhe lokalet e dokshme të qytetit, dhe mbase e frymëzuan atë pas shëtitjeve të tyne, gjatë së cilave John Joyce ia shploi monumentet letrare të Dublinit – sh’pinë e Jonathan Swift, vendlindjën e Oscar Wilde, vendet ku kishte shëtitë Joseph Addison.
Poeti Xhevat Xh. Latifi njashtu përshkruen t’birit procesin e bâmjës së hartës mentale, tuj ia shplue dramën e shekujve dhe shpirtin e stërgjyshëve, që paraqet monumetalen e përshpirtëzueme, si estetikë, ose fjalën me shpirtë të atdheut të parë, Gilanit dhe tânë Atdheut.
I biri i John, Leopold Bloom, âsht në kostumin e kohës (gëzofin e ulkut);
Edhe personazhi në Ulysses i cili duket se âsht nga fundi i spektrit të Joyce/Dedalus, përkatësisht Leopold Bloom, pasqyron edhe aspekte të vetjës së autorit, ose të paktën imazhin e tij të idealizuem.
Në fakt – shkruan Gioia – dikush ka mujtë me e shkru ni libër rreth bâmjës së Ulysses tu e bazue atë tek Odyssey.
“Ne kemi të gjithë përbërësit këtu – rivalë të zemëruem në shtëpi. në Ithaca (ose Dublin, në rastin e Joyce), dhe anmiqtë me gjithë pengesat e tyne, në mjediset e largëta, gjithçka që komploton për me e parandalu protagonistin që ta përmbush fatin e tij. Por ia doli. Joyce dëshmoi – në shumë mënyra se – heroi i tij difton shumë histori vetjake. Kjo ishte shtresa e parë e Ulysses që Joyce nuk e kishte mendu kurrë si shtojcë. U detyru nga rrethanat.”- thotë ai.
Në epokēn tonë, arti u bâ gjithnjë e më vetë-referencial, ku kërkimi – siç thojke Pucaso – vlen po aq sa gjetja/fitorja.
Në këtë kërkim pa fund, Tomas Mani ka sjellë ndihmesën e vet shumë të rëndësishme: “Ne mendojmë se veprojmë, ne mendojmë se mendojmë, por është një tjetër, ose të tjerë, që mendojnë dhe veprojnë brenda nesh: zakonet e paharrueshme, arketipet që duke u bërë mite kalojnë nga njëra brezni në tjetrën, zotërojnë një forcë të madhe ngashënjyese dhe na teledrejtojnë (kështu thoshte Mani) që prej “pusit të së shkuarës” – shkruan Milan Kundera. (…)
Tributë, gjyshnit dhe hajmalutë e tyne, bestytnitë, heqamat e baballarëve me “marue” Odyssey ose Blum, me i rritë e qitë n’botë, janë shtytësit e mendjeve dhe veprave tona. Dhe zâni i babës të vjen ulurimë ulku, ujk…
Në hartën poetike të Latifit janë kaçakët-reperë rreth zjarrit, tu e u bâ gati… Aty âsht dashtunia. Âsht Titaniku dhe Karadaku, Atlantiku dhe Adriatiku dhe dimni në mes. Lufta. Flamuri.
Duhet me u bâ ujk Alpha, me jetu!
“Është dimri i parë që je jashtë shtëpisë
M’bahesh se je rritë je ba ujk.
(…)
ok lets go, fuck this winter!”
Kēto vargje secili nga ne i vjen me i thânë po nuk di me i thânë, kur përcjellim djalin e madh në botë.
Dhe hapemi ndaj asaj bote deri tash jashtë hartës sonë shpirtnore, se t’papritunat e saj (edhe i ftohti e ngricat) bâhen pjesë përbâmëse e hartës sonë mentale, si ajo e Ulysses ose ujkut të Xhevat Xh. Latifit, që âsht i biri.
Ni voglush i përjetshëm në sytë e babës.
———————————————
Vogëlush po vjen dimri
Është dimri i parë që je jashtë shtëpisë
M’bahesh se je rritë je ba ujk
shikon nga larg shtëpinë e mbuluar me borë
pështjell shallin…
Shikon…
Atlantiku ka ngjyrën e syve tu
( i thellë, i madh pikëtakohet në qiell)
E sheh si e rrah era e rrinë mes nesh si peshkop me bastun!
Ki kujdes ajsberg ( duket se është femër ) ta mbyll syrin
por brenda ka bjeshkë te ftoftë akulli që e rrëzoi Titanikun
Papush!
Titaniku s’ka qene gjë tjetër sall ai pampuri i zi i këngëve te moçme
Si Qeraxhiu Grebenesë, që ka bart burra tutje në kontinent
(gratë kanë lënë përgjysmë gatimin tuj prek me duart e miell flokët e shprishura)
Amerika ka dimrin e egër Atlantikun e trishtuem
Shtëpi gazetash si kulla prej letre
ëndrrat dhe dashuritë i fusin në kronikë të zezë!
Ti ke me pa në Bronx të rinj që këndojnë (shqip) rreth zjarrit
Që fërkojnë duart për ëndrrën e lirisë
E ëndrra e lirisë duket se fluturon bashkë me xixat që dalin nga boritë.
Ke me pa njerëz qe flenë trotuareve të mbuluar me gazetë e plastmas
Nuk di nëse i kanë lexuar apo e kuptojnë botën me të tjerë sy.
Kujdes: Statuja e Paqes, ka një tjetër kuptim
nga çfarë kishte natën 30 dhjetorit 1998
Bora ishte mbi kulm e flaka e luftës mbi Drenicë
Kujto: Nga Amerika ka nisë ëndrra për çlirimin e atdheut
Janë kthyer djalëria në Luftën e Parë Botërore me luftu për Shqypni
Nga aty Brigada Atlantiku e UCK-së
u nisë për Kosovë me 1999 si F-117 Stealth Fighters e NATO-s
Vogëlush në Boston tek Kisha e Shën Gjergjit
At Artur Liolin, ka të ruajtur bibliotekën e Fan Nolit
Shko gjej aty vjershën “Mbahu Nanë, se ke djemtë në Amerikë”
Është himn i frymës që na mban gjallë tash e njëqind mote.
(ok lets go,fuck this winter!)
Pa merak vogëlush, kemi diellin në shpind e dritën e saj në ballë
Është dimër vogëlush, po s’ka borë që ngrin lisin te varret
ulurimë ujku vjen zani i babës, i kaçakëve që hanë buke me një zjarr përreth!
(si një grumbull reperesh N’Bronx që nuk përtojnë me shikua vëngër)
Mban mend këngët e kreshnikëve Ajkunën e Omerin?
Nuk ka qa jo Ajkuna, po ka pas mall!
Me pas për rreth oxhakut Omerin e ri, me ulë në prehër me i k’nue ninullë
Me pa se si i bahet kreshnik me i kthye ninullat në legjendë!
Euuu vogëlush shiko në shkallët e Theatre District Manhattan
luhet drama e ujkut Alpha dhe rruga e dritës për t’u kthyer në shtëpi
Në hukamë xhami të shoh se si e lëviz dorën tuj e vizatue Bablokun
një plis bardhë me ruajt për motin e aty ka pikë zanafilla e jetës në Illyria!
Të rrahurat e zemrës të behën flamur që ka në kujtesë ujin e rrënjëve
( Je më i fortë se sa dukesh, më jee me i forte nga çmendon )
Na duhen ujqër të rinj
që malet mos mbesin pashkelur!
(XL , dimër 2018. Kosovë)
