Në përkujtim të 13 vjetorit të dëbimit

Nga Refik Hasani- 13 vite më parë banorët shqiptarë u zhvendosën dhe i lanë trojet e tyre nga presionet , dhuna , ku kulmi i të zhvendosurve ishte pikërisht në këtë datë .

Disa vendbanime shqiptare të brezit kufitarë u zbrazën tërësisht , nga presionet e shumta të forcave serbe që t`i lëshojnë trojet e tyre .

Ndodhi largimi i popullatës autoktone në mënyrën e detyrueshme nga kjo hapësirë , në format më të dhimbshme . Veçmas disa lokalitetet apo zona kufitare të Komunës së Bujanocit dhe Medvegjës pothuajse u zbrazën tërësisht .

Vetëm nga qershori 1999 deri më 31 dhjetor 2002 nga tri Komunat u zhvendosën 11.783 banorë shqiptarë , një pjesë e tyre u kthyen nëpër shtëpitë e tyre , por se sa u kthyen e sa mbetën nuk kemi shënime të sakta .

Dita e mërkurë e 23 qershorit 1999 , për banorët e shqiptarë të tri Komunave e pësuan dhe mbetën shkretë pa banorët e vetë për shkak që në këto anë filluan të arrijnë forca të mëdha të ushtrisë , policisë dhe xhandarmërisë që tërhiqeshin nga Kosova .

Pra 23 qershori 1999 , do të kujtohet si një ditë e kobshme në gjithë historinë e asaj ane . Nuk kaluan më mirë as banorët e fshatrave kufitarë të Komunës së Preshevës , të njohur si Malësia e Karadakut .

Nga cilat zona të këtyre tri Komunave u bë zhvendosja më e madhe .. . ! Banorët shqiptarë në qytetin e Medvegjës dhe në fshatrat e kësaj komune , fshatrat në Malësinë e Gollakut apo të njohur edhe si Malësi e Bujanocit që janë vendbanime tipike kodrinoro-malore , të tipit të shpërndarë , me një lartësi mbidetare mbi në 1 mijë e 300 metra , si që është maja e Sitilisë te Novosella mbi qytetin e Vranjës .

Banorët që jetuan nëpër disa lokalitete të Malësisë së Karadakut të Komunës së Preshevës dhe ana tjetër e fshatrave tërësisht të banuar me shumicë shqiptare që kufizohet me Maqedoninë . Si filluan të zhvendosen banorët e këtyre zonave sot , pas 13 viteve të gjithë të dëbuarit me mendime janë me ato ngjarje e storie të asaj kohe , pavarësisht ku gjenden dhe ku i kanë sjellur valët e jetës , që kanë kaluar nëpër situata të tmerrshme dhe të dhimbshme nga forcat e shumta të policisë dhe ushtrisë serbe .

Banorët tregojnë për ngjarjet e tyre individuale , familjare por edhe si lagje të fshatrave për vuajtjet e tyre . Që nga fillimi i bombardimeve të NATO-s , kundër caqeve serbe , shumë banorë që ishin shpërngulur shumë më herët nga kjo pjesë , për shkak të kushteve tejet të rënda , por me njëfarë mënyre u rikthyen , prapë në fshatrat e tyre stërgjyshore , duke menduar më lehtë do të kalojnë , por jo përkundrazi kaluan si është më së keqi .

Qysh më datën 27.04.1999 , u bë një kontrollim i përgjithshëm në shumë fshatra të tri Komunave , me pretekst të kërkimit të armëve dhe materialit të UÇK-së .Me këtë rast pati të rrahur , të maltretuar në forma më të rënda . Gjatë tërë muajit maj 1999 , pati një keqtrajtim sistematik , duke futur një psikozë në mesin e popullatës , që me çdo kusht t`i lëshojnë trojet e tyre .

Janë rrahur disa fshatar duke punuar në arat e tyre , të tjerë që ishin duke ruajtur bagëtinë në fusha . Vlen të përmendët se në fshatin Suharën dhe Novosellë, Buhiqë , Dukatë e Banjë të Sijarinës . Por edhe janë thirrur në biseda , shumë banorë vendas , se kinse janë raketuar aeroplan të NATO-së.

Çdo herë policia ju thoshte se pilotët duhet t`i gjeni se ku fshehën , duke i kërcënuar edhe pse i fshehën pilotët , se duhet t`i gjeni domosdo ! . Kjo nuk ishte e vërtet sepse edhe gjatë kësaj kohe ishte vendos edhe ora policore në ato pjesë . Në këto anë jeta ishte vështirësuar mjaft , sepse fshatarët për gjërat më elementare jetësore nuk kanë guxuar të lëvizin fare nga shtëpitë e tyre .

Ushtria nuk lejonte që edhe në varrime të grumbulloheshin më shumë se 4 veta , gjë e cila vështirësonte jetën në këto fshatra dhe zona kufitare . Nuk pushonin përcjelljet , vëzhgimet edhe thirrjet në biseda të quajtur ,, informative ‘’ në shtabe të tyre të luftës të shumë veprimtarëve dhe kërkonin llogari edhe për ushtarët e UÇK-së , gjoja se strehoheshin dikundë ! .

Me rastin e hyrjes së forcave të NATO-së në Kosovë , duke u tërhequr forcat serbe filluan të stacionohen në disa pjesë të Komunës së Medvegjës , Malësi të Bujanocit dhe Karadak të Preshevës , duke e shfryer epshet e tyre .Por edhe mllefin që e humbën Kosovën përfundimisht .

Pas nënshkrimit të marrëveshjes ushtarako-teknike në Kumanovë u krijuar një shpresë e madhe , që do të vijnë ditë më të mira , jo vetëm për Kosovë por edhe në të gjitha lokalitetet shqiptare të tri Komunave . Por shumë forca gjatë tërheqjes u stacionuan në këto anë . E mërkura e 23 qershorit 1999 , ishte ditë e kobshme për ato banorë që sot e kujtojnë thellë duke u mërzitur e përlotur .

Duke kujtuar ato skena e momente të rënda e aq të dhimbshme , por edhe me një shpresë se një ditë do të krijohen kushte për një kthim të qëndrueshëm . Në mbrëmjen e kësaj date para dhjetë vitesh ishte kulmi i dhunës kundër banorëve , i kishin lëshuar shtëpitë e tyre nuk mund të duronin më tepër , ia kishin mësyer të kalojnë në fshatrat më afër Kosovës , por edhe kanë marrë rrugën për në Prishtinë , Fushë Kosovë , Kamenicë , Gjilan e gjetkë .

Të gjithë banorët shprehen edhe sot me botë në sy për vuajtjet e tyre për ikjet e tyre nëpër male sepse , nëpër shtëpi nuk guxuan të kthehen . Janë keqtrajtuar shumë fshatarë , veçmas më tepër ato a që nuk kanë pranuar ti lëshojnë shtëpi e tyre . Janë maltretuar edhe fëmijët , gratë dhe pleqtë në moshë si rasti i Kamer të Sahitit 85 vjeçar nga fshati Suharën Komuna e Bujanocit .

Po nga i njëjti fshat edhe Megjidi i Hazirit të Ymeri , ku si pasoj e dhunës së rëndë mendore dhe fizike , ku pas disa muajsh kërkoj edhe ndihmën e mjekut , menjëherë u shtri në spital për kurim dhe pastaj në Gjilan edhe vdes .

Banorët e fshatrave të brezit kufitar, nxirrnin ofshamën e fundit që po dëbohen dhe detyrohen të lëshojnë trojet e tyre kundër dëshirës dhe vullnetit të tyre . Në tërë këtë rrëmujë të paparë ndonjëherë nuk ndejën duarkryq as aktivistët e këtyre fshatrave , duke e njoftuar, por nuk mundën të ndikonin në qarqet e larta ushtarake e policore .

U arrit plani në tërësi i qarqeve të ndryshme serbe që tërësisht të pastrohet nga banorët e vetë këtyre lokalitete . Brenda 3 deri në 7 ditë disa lokalitete , disa gjysmë të zbrazura e disa tërësisht mbetën pa banorë . Të gjithë pasurin , të mbjellat dhe bagëtinë që e kishin krijuar e ruajtur , me vite vepruan si ditën e mundën në këso raste të frikës së madhe dhe psikosëz nga ndonjë e papritur .

Është momenti i fundit që opinioni i gjerë të njoftohet dhe sensibilizohet lidhur me të zhvendosurit shqiptarë nga Komuna Medvegjës , Bujanocit dhe Preshevës .
Dëbimi i banorëve nga këto tri Komuna duhet të jetë temë edhe për : Organet më larta të shtetit dhe qeverisë serbe .

Mekanizmat më të larta ndërkombëtarë . Subjektet politike të tri Komunave Medvegjë, Bujanoc dhe Preshevë. Një mbikëqyrje , monitorim i përhershëm nga forcat e NATO-s së bashku me policin multietnike . Tri Kuvendet Komunale ende sot e kësaj dite zyrtarisht nuk e kanë pranuar që nga këto Komuna përkatëse , ka patur dëbim , zhvendosje të popullatës shqiptare e pastaj të pregadisin një platformë , projekt serioz dhe të zbatueshëm në praktikë , të ngrisin Komisione punuese për vlerësimin e dëmeve dhe shpagimin e tyre dhe për krijimin e kushteve për kthim ! .

Organet më larta të shtetit dhe qeverisë Kosovare Organet Komunale ku janë të vendosur dhe janë përqendruar si për KK të Prishtinës , Fushë Kosovës , Kamenicës dhe Gjilanit . Reciprocitetin e ndërsjellë çfarë kërkojnë serbët e Kosovës ato të drejta ju takojnë dhe duhet investuar edhe për shqiptarët e tri komunave të banuara me shumicë e në këtë kontekst edhe për të zhvendosurit e tri Komunave .

Deri më sot nuk është bërë asgjë edhe pas 13 viteve , për këto familje , për krijimin e kushteve për kthim . Në vitin 2001 ishte organizuar një kthim i mbështetur edhe nga UNHCR-i dhe organizma tjerë ndërkombëtarë që e kemi përshëndetur , ju jemi shumë mirënjohës për këtë .

Ndihmat e afruara nuk ishin të mjaftueshme , organizimi nuk ishte bërë ashtu si duhet , nuk ishin marr në konsideratë shumë specifika të kthimit dhe të asaj pjese që duheshin krijuar kushte më të qëndrueshme . Sot dëmet e luftës janë gati të pallogaritshme si në prona , shtëpi , puset janë të mbushur me hedhurina , rrugët janë të pakalueshme , shtëpitë të shkatërruara dhe të demoluara rrjeti elektrik tejet i dëmtuar , ambulancat fare nuk punojnë , shumë larg për ta marr një ndihmë esenciale shëndetësore etj .

E mbi të gjitha nuk janë krijuar kushte elementare për kthim , në disa zona të brezit kufitar nuk ka liri të lëvizjes , për të lëvizura prej fshatit në fshatin tjetër , për ta punuar arën , për ti lëshuar bagëti në fusha , për të shkuar në tregjet e afërta .

Sot nëpër disa vendbanime të tri Komunave , si pasoj që një pjesë e banorëve u zhvendosën , shumë shkolla fillore janë mbyllur , apo punojnë me nga dy apo tre nxënës . Disa banorë të këtyre lokaliteteve nuk jetojnë si të përhershëm dhe disa që janë vetëm gjatë stinës së verës , sikur para datës së 23 qershorit 1999 .

Po bëhen 13 vite dhe ende nuk kemi një program , strategji të hartuar në letër as të tri Komunat e as të qeverisë së Serbisë , për kthim të qëndrueshëm të popullatës sonë . Sikur deri më sot kjo ka qenë si temë tabu , por është momenti i fundit që të gjithë të flasim realitetin se si ndodhi dëbimi i një pjese të popullatës shqiptare të brezit kufitarë . Duhet të demilitarizohet kjo zonë , dhe rregullisht të ketë mbikëqyrje nga ndërkombëtarët në bashkëpunim me policinë multietnike dhe ushtria nuk duhet lëvizur nëpër ara e fusha , por të kthehet nëpër kazerma aty ku e kanë vendin e tyre .

Të investohet më shumë në këto fshatra , të bëhen projekte serioze për kthim të ndihmuar edhe nga faktori ndërkombëtarë , që të joshen njerëzit për tu kthyer . Të shkruhen e hartohen plane dhe programe për banorët e jo të vazhdohet më këtë avaz , sikur nuk i përkasim askujt , askush nuk interesohet për këtë kategori .

Deri më sot askush nga përgjegjësit institucional qendror të Republikës së Serbisë nuk i ka vizituar e le të afroj ndonjë projekt a program serioz për rikthim apo integrim aty ku janë. Tema për kategorinë e të dëbuarve , zhvendosurve dhe të shpërngulurve nuk guxon të jetë e anatemuar , por më tepër të ngritët zëri , që mos të bëhet tepër vonë , gati nga askush nuk trajtohet kjo temë , askush nuk qanë kokën për këtë . Mbesim me shpresë se do të ndërmerret diçka në drejtim për kthimin e të gjithë atyre që dëshirojnë të kthehen , nëse ju krijohen kushtet paraprakisht.