RCCOLA

(Anti)heronjtë

/ 13 minuta lexim

Nga Xhemal Ahmeti- Janë shqiptarët aq trushpellë që kaq brutalisht përdhunohen nga liderët, gurutë dhe demagogët? Jo. Ata për shkak të një mendjelehtësie gati eutanazike korruptohen fare lehtë dhe rëndë saqë shumë rrallë dallojnë gjendjen në hipnozë nga të qenët të zgjuar.

Ende pa u futur sa duhet përtej pragut të Hadit ciniku Minippos kërkon çmendurisht vendin ku së bashku kuvendojnë heronjtë dhe heroinat greke. I zhgënjyer që nuk gjen Narcisin, as Ledën e as Helenën ai u lutet perëndive që së paku të shohë trupin e bukur të gruas së Menelaut. Hermesi ia plotëson këtë dëshirë. Kur korrieri i perëndive e sjell cinikun para një gërmadhe eshtrash të thyera pranë një kafke të gërryer Minippos çon duart përmbi nëntokë dhe ulërin: “Për këto pra u vranë aq grekë e barbarë e u dogjën gjithë ato qytete”?

Ansamblin metaforik, që Lukiani e përdor në “bisedat e të vdekurve” mund ta interpretojmë në disa variante: si mostër për të identifikuar absurdin camus-ian të (vetë)vrasjes; si çelës analize për të zbërthyer martirin si kategori ontologjike ose; mund ta funksionalizojmë si një laterna magica për t’i zbardhur karakteret e heronjve tanë të gjallë.

Kush janë ata, cilët janë heronjtë tanë të përditshëm që na shërbejnë si idhuj (si mostra të idealizuara me tendencën për t’i kopjuar), për të cilat ia vlen sakrifikimi individual, pra ata që na shërbejnë si udhërrëfyes shpirtërorë, liderë politikë ose si guru me lidhje përtejnatyrore? Për martirët, intelektualët, politikanët, imamët, priftërinjtë dhe patriarkët e kemi fjalën.

Rekrutimi

Të rralla janë qeniet egocentrike me narcizmin aq të djallëzuar saqë të mos kenë nevojë për socialitet. Antropologët thonë se njeriu ka ikur nga shpellat i shtyrë pikërisht nga ky “defekt” i tij; nga paaftësia për të kontraktuar koekzistencën me vetminë. Me të hyrë në qytet(ërim) ai përballet me simbole, përmendore, tempuj, oratorë, akrobatë , pufe, partiakë, religjiozë, që e hutojnë dhe e frikojnë aq tmerrshëm saqë këmbët nuk ia zënë tokën duke kërkuar rikthimin në shpellë. I rraskapitur dikur, dorëzohet dhe derdhet gërmadhë mbi këmbët e ndonjë statuje martiri, si qenie në vitrinë për guru e liderë në gjueti për ithtarë. I pastrehu has në mëshirë; një qenie tjetër i rrëfen atij për statujën ku është shtrirë, për martirin, heroin, për qytetin dhe kombëtarinë. U bënë; “zoon politikon”- i aristotelian dhe heroi, udhërrëfyesi që shpëtoi shpellakun nga çorientimi duke i dhënë një atdhe fjalësh, një besim, një drejtim cilave rrugë duhet të ecë për ta siguruar “lirinë e tij”.

Politikani

Skica lart mund të jetë pak a shumë biografia e çdo rekrutimi ideologjik. Secili prej nesh ka pasur njëherë trurin shpellë. Shumica nuk lindin gjeni. Në ato çaste virgjërie frymore fiton ai që na zë i pari. Nuk i kemi fajet ne që kemi lindur pa përmbajtjen e nevojshme në tru. Nëse edhe rekrutuesi ynë ka qenë si ne edhe për atë vlejnë rrethanat lehtësuese. Nëse ai vetëdijshëm dhe me paramendim na (keq)përdor dhe atë për interesa të dyshimta, atëherë duhet t’ia japim tarifën; ta braktisim!

Paradoksalisht ne nuk kemi guxim ta bëjmë një akt të tillë edhe atëherë kur politika sheshazi përdhunon besimin tonë ndaj saj. Pse?Le t’i kujtojmë fazat elektorale. Lideri jonë me poza të dandiut politik premton mirëqenie, liri dhe shumëçka tjetër. Pas viteve e sidomos ditëve të fundit të sundimit të tij shohim veten po si ai Golemi i shkrimtarit austriak Gustav Meyrink (Meyer) që kurrë nuk kuptoi se kur është në hipnozë e kur zgjuar. Ne shohim dhe dimë se në vend të mirëqenies na ngulfat korrupsioni, në vend të lirisë s’dalim dot nga burgu i skamjes dhe injorimi, në vend të respektit na servohet serviliteti militant ndaj liderëve politikë dhe doktrinave tjera. Me gjithë këto ne u mbetemi besnikë. Zgjedhim e rizgjedhim të njëjtët. Bëjmë jetën e qenit endacak dhe ruajmë “fjalën e nderit”. Pse ky fenomen ka përlarë gjitha shtresat dhe segmentet e shoqërive shqiptare. Pse gjithë ky durim ndaj heronjve tanë politikë edhe atëherë kur ata nuk lënë të zezë pa e provuar?

Njeriu ideal – intelektuali

Si duket intelektuali shqiptar? Ose pyesim me asistencën e filozofit nga Graz-i Kurt Salamun “Si duhet të jetë njeriu” ideal (Salamun; 2012)? Marksi kërkon si tepër. Utopi është të besosh në njeriun e patjetërsuar në një shoqëri pa klasa. Karl Jaspers thotë se njeriu ideal është ai që edhe në krizat më të rënda mbetet autentik, i mbetet besnik idealit të arsyes. Albert Camus konsideron ideal tipin që vazhdimisht gjendet në dyluftim me absurdin. Realizimi i lirisë absolute, pra të qenët ashtu siç ke ëndërruar veten thotë Sartri bën njeriun ideal. Herbert Marcuse sigurisht preferon idiotin e Dostojevskit kur jep konditën e njeriut ideal, pra të species totalisht të kënaqur me ekzistencën e vetë. Këtyre ua shtojmë edhe dy paradigmat e Hannah Arendt-it dhe Ludwig Feuerbach -ut. E para njeri ideal e quan atë që bën jetë aktive shoqërore (vita activa) dhe që është i angazhuar politikisht. I dyti formën më të lartë njerëzorë e sheh tek dashuria ndiesore dhe trupore ndërmjet mashkullit dhe femrës.

Këto teori po shohim se e kanë fjalën për intelektualin, sepse kërkojnë një fond dijeje dhe vetëdijeje që kërkon reflektime paraprake mbi botën, jetën dhe kozmosin.

Po nxjerrim ca kritere pozitive që i kërkojnë filozofët lartë: njeriu ideal qenka autentiku që nuk duron absurdet, që priret nga ideali i arsyes, që jeton në liri absolute nga të tjerët; që është i kënaqur të ketë realizuar projektin personal të zhvillimit, që ka qejf gratë dhe është i angazhuar aktivisht në jetën politike.

Arendt dhe Feuerbach na hyjnë në punë, sepse e duan intelektualin të angazhuar politikisht dhe të jetë në dashuri. Këto dy kritere i gjejmë gjithandej. Po si është puna e kritereve tjera. Cilat prej tipareve lart i përdorim kur vendosim ta çmojmë mendjen e një intelektuali me plis në kokë?

Imami dhe prifti

Pas politikanëve prijësit fetarë janë kategoria që më së shumti kanë nevojë për njerëz që nuk durojnë vetminë, për të përjashtuarit, për anonimët dhe për ata që nuk ndihen të kënaqur në ndonjërën nga ideologjitë e shumta të mondanitetit. Përderisa politikani është i detyruar të hartojë strategji konkrete manipulimi (marketingu politik) që kapen me probleme të tokës dhe intelektuali duhet të disponojë me një botëkuptim të qartë e të materializuar mbi botën, politikën, jetën e kështu me radhë, imamit dhe priftit u mjafton recitimi përmendsh (ose jo) i librave të tyre të shenjte. Madje në raste të shumta as karizma nuk u duhet (si politikanit për shembull). Për komunitetet e tyre imamët dhe priftërinjtë kanë më shumë autoritet se ç ‘mund të kenë shefat e grupeve tjera homogjene. Diviniteti i paradhënë i doktrinës së tyre u mundëson atyre premtime pa përgjegjësi, sepse sa herë që të dikush të kërkojë atë, lehtë e adresojnë viktimën te djalli ose te defektet e humanizmit.

Në ç ‘nivel gjendet besimtari shqiptar përballë prijësit fetar? Me një fjalë cilat janë aftësitë e tij për të vlerësuar se hoxha apo prifti janë “njerëz të zotit” e jo shërbëtorë të ndonjë ideologjie fundamentaliste, makronacionaliste e pse jo edhe eutanazike?

Fidanishtja

Kjo do të thotë që myslimani – për ta gjykuar imamin e vet – duhet të njohë mirë Kuranin dhe Haditet dhe i krishteri duhet ta njohë sidomos Dhiatën e Re që ta krahasojë priftin me Jezu Krishtin sa për të konstatuar se udhërrëfyesi i tij vërtetë përpiqet ta “shpëtojë” atë dhe veten e jo se zien diçka tjetër në tru.

Heroi dhe martiri

Puna e heronjve dhe martirëve është historia më senzible në këtë kontekst. Si hero shqiptarët e pranojnë vetëm të vdekurin (për dallim nga amerikanët që gati çdo zjarrfikës e shpallin të tillë). Puna e martirit dihet më. Të vdekurit nuk preken, do na qortojnë moralistët. Dakord, ja nuk i prekim, mirëpo nuk kemi si i ikim imponimit të tyre në përditshmërinë tonë. Në këtë kuptim ata nuk janë të vdekur, por gjallërojnë si idhuj, heronj dhe shembuj që dirigjojnë mentalitetin dhe kulturën e shoqërive shqiptare. Kjo ndoshta na jep të drejtën t’i trajtojmë si të gjallë. Afërmendsh kjo nuk na jep apriori të drejtën që të luajmë futboll me kafkat e tyre, por t’i reflektojmë veprat e tyre pa degjeneruar respektin e nevojshëm.

Në debatin mbi Skënderbeun pamë se çka do të thotë të mendosh njerëzisht dhe me distancë mbi heronjtë. “Na preku në atë që e kemi më të shtrenjtë. Na nënçmoi hyjnorin”, kështu akuzat ndaj shkencëtarit zviceran që kishte bastisë biografinë humane të heroit shqiptar. Më shumë se për të ruajtur autoritetin e heroit Gjergj Kastrioti reagimet ishin mllef dhe inat ndaj atyre që zhveshin idhujt cullak dhe na i ekspozojnë edhe si njerëz, si qenie që sapo ua heq interpretimet sakralizuese kuptojmë se edhe ata në thelb njerëz si ne kanë qenë, të jashtëzakonshëm, sepse kanë vepruar për të mirën e lirisë, për të ardhmen e kolektivit, por megjithatë qenie me dy këmbë me nevoja sociale e biologjike dhe me mentalitet të kohës kur kanë jetuar. Nervozizmi kishte pra të bënte më shumë me ne se sa me heronjtë; polemika nxori mbi ujë vogëlsinë tonë dekurajuese; bëni të dukshme gjendjen anemike të frymës dhe mendjes tonë kolektive.

Praktika e seleksionimit

Si veprojnë zakonisht shumica e shqiptarëve para se t’i ngjiten pas një politikani, imami, prifti, intelektuali a heroi? Ata nuk e fusin intelektualin në filtrin e tipave që listuam lart. As kërkojnë me llupë në Kuran, Bibël apo diku tjetër tipare për t’i krahasuar me ato të “profetëve” të tyre. Për heronjtë nuk dinë më shumë përtej posterëve të varur dhomave dhe legjendave mbi ta. Asnjëra nga kriteret dhe teoritë e lartpërmendura nuk u hyjnë shqiptarëve në punë gjatë seleksionimit të idolatrisë së tyre. Ata kanë kritere specifike shqiptare se si i gjejnë udhërrëfyesit shpirtërorë e politikë. Kritere që mund të akumulohen në dy kryesore: 1. Sipas opinionit që e krijojnë nga thashethemet, sidomos ato të patriarkëve që kryesisht kanë të bëjnë me obligime ndaj fisit dhe nahisë dhe 2. duke u bazuar në barometrin utilitarist dhe kuazipragmatik; zgjedh atë që më sjell diçka, ndonjë profit personal – flasim për shumicën duke u bazuar në rezultatet që përbëjnë fiziologjinë e shoqërive shqiptare.

Që të dyja kategoritë përdorin si maskë arsyetimin shabllonik të tradhtisë dhe patriotizmit. Që të dyja modelet janë të korruptuara, sepse me sjelljen e tyre suspendojnë e parambysin çdo tendencë reforme.

Nga t’ia mbajmë pra?

Qytetari ideal

Duke ikur luadheve të ngrira gjermane ai gjeti një furrë bukëpjekësish të Bayernit dhe u shtri

aty. René Descartes sapo kishte braktisur luftën 30-vjeçare (1618 – 1648) që kishin nxitur religjionet e tërbuara. Kur i doli gjumi në mëngjes tha diktumin e famshëm “cogito ergo sum“ (mendoj, jam pra), i cili më vonë u bë baza e filozofisë karteziane. Ç ’nënkuptonte filozofi me këtë. Për një çast ai përulet para furrës plot hi dhe përpiqet ta vërë frymën dhe shpirtin e tij në gjendjen e një tabula rase, të çliruar nga çdo mendim, gjykim e informatë të trashëguar, të huazuar, të krijuar vetë apo të imponuar nga koha e rrethi. Veç pas një metanoje e katarsisi të tillë Descartes-i mund ta pjellë veprën “Discours de la méthode “, e cila sot – me gjithë përpjekjet e saj për ta parë njeriun si robot [të zgjeruar në “Meditationes de prima philosophia”-1641] – na ndihmon për të kuptuar diçka esenciale: Nuk ka opinion të përkryer që duhet gëlltitur pa skepsë; asgjë nuk duhet të pranohet pa analizë; asgjë nuk duhet të konstruktohet në vetëdije pa rekursionin permanent (gjithmonë duke kontrolluar mendimin, idenë brenda laboratorit të arsyes).

Sigurisht se në listën e paradigmave mbi “njeriun ideal” keni vërejtur mungesën edhe të dy teorive tejet të rëndësishme për temën që shtrojmë. Mungon “njeriu racional” i Karl Popper-it dhe “Shpirti i Lirë i Mbinjeriut” të Nietzsches. Nuk i radhitnim dot këto dy tipa pa e vizituar furën gjermane të Descartes-it. Sepse si shpirti i lirë i mbinjeriut të Nietzsches ashtu edhe homo rationalis-i i Popperit bëhen vetëm atëherë kur kanë plotësuar kushtet elementare që vë filozofi francez.

Ca intelektualë të pajisur me pushtet do na thonë: po nuk kemi nevojë të lexojmë gjithë këta filozofë për të kuptuar diçka që në ketë shekull të hiperdigjitalizuar krejtësisht e qartë është. Ashtu pra, po pse pasqyra na jep këtë portret të mjerë shoqërish. Kemi harruar trurin në shpellë?

Të veshur me këtë mekanizëm mendimi – të analizës personale – shumë më lehtë do ta dallojmë heroin nga antiheroi, politikanin serioz nga mashtruesi kronik, priftin pedofil nga predikuesi i formulës “duaje tjetrin si ty vetë”, imamin terrorist nga ai që predikon suren 5.32 (kush vret një njeri të pafajshëm që s’ka vrarë kënd përgjigjet sikur të ketë vrarë gjithë njerëzimin) dhe kështu deri në pafundësi. Me stereotipet për tjerët dhe legjendat e bukura për heronjtë lokalë e të fisit në strajcë shqiptari do të vazhdojë edhe për shekuj të vetëngushëllojë gjendjen e vetëfrabrikuar.

Para se të kërkojmë kafkat e heronjve skutave të ferrit, si ai Minnipos-i i Lukianit, duhet të bëhemi heronj të trurit, vullnetit dhe përditshmërisë sonë. Të vënë në këtë gjendje nuk do të zhgënjehemi me kafkat e gërryera të heronjve dhe heroinave. Sepse ndryshe do t’ua dimë vlerat. Antiheroi nuk është në gjendje ta njohë heroin, por veçse poza mode bën. Nuk mundesh të dish se a bën mirë punën e tij farkëtari pa pasur lidhje me zanatin e tij.

Mendojmë se vetëm kështu do t’i shpëtojmë vajit neveritës “na mbytën politikanët…” dhe do të marrim përgjegjësinë dhe fatin për atë se çka ndodh. Nëse jo më shumë do të çlirohemi nga akuza se kemi ato qeveri e politika që i meritojmë.